Punktem wyjścia do opisu ochrony prawnoautorskiej gier planszowych i karcianych powinna być treść art. 1 ust. 2(1) ustawy z 4.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: praut). Zgodnie z tym przepisem: „Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne”. Literalne brzmienie zacytowanego przepisu wprowadza podstawowe rozróżnienie pomiędzy sposobem wyrażenia a ideami lub zasadami gier.
Ochrona sposobu wyrażenia gry planszowej lub karcianej
W praktyce sposobem wyrażenia jest rezultat pracy twórczej, czyli forma dzieła. W przypadku gier będzie to np. oryginalny kształt figur, planszy, jej zdobienia plastyczne, rysunki lub ornamenty na rewersach kart, graficzna reprezentacja numerów kart, itp. Ochronie w zakresie sposobu wyrażenia może podlegać także załączona instrukcja, zwłaszcza jeśli w oryginalny, przystępny sposób wyjaśnia zasady korzystania z gry. Według ustawy: „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór)” (art. 1 ust. 1 praut). Jeżeli zatem ktoś skopiuje (dosłownie odzwierciedli, powieli) sposób wyrażenia gry, to powinien liczyć się z zarzutem naruszenia praw autorskich.
Zasady (idea) gry jako element niechroniony prawem autorskim
Skoro zgodnie z ustawą „(…) idee, procedury, metody i zasady działania (…)” nie są objęte ochroną, to zbiór procedur składający się na zasady danej gry nie podlega prawu autorskiemu. Każdy może zatem stworzyć grę opartą na istniejących zasadach, np. szachy, warcaby, chińczyk, makao, brydż, poker, karpatka, itd., bez pytania o czyjąkolwiek zgodę. Zresztą, w obrocie często mamy do czynienia z grami, których zasady powstały bardzo dawno temu (szachy – Indie, V wiek; warcaby – południowa Francja lub Hiszpania, XII wiek; brydż – wist – Anglia, XVI wiek).
Marginalnie można zauważyć, że nawet gdyby istniała ochrona zasad gier, to i tak w większości przypadków obiektywnie nie dałoby się ustalić, od kogo konkretnie pochodzą poszczególne reguły. Takie zasady, jak np.: ustawienie figur na szachownicy; dozwolone ruchy poszczególnych figur szachowych; sposób ustalenia, kto wykonuje pierwszy ruch; wartość poszczególnych figur; wzór szachownicy (32 pola czarne, 32 pola białe ułożone w 8 liniach pionowych i poziomych) nie podlegają ochronie.
Pomysł na grę nie jest chroniony (bo stałoby to na przeszkodzie rozpowszechnieniu idei gry); ochronie podlega sposób wyrażenia tego pomysłu. Jeżeli ktoś narysuje patykiem na plaży tymczasową szachownicę i stworzy figury z patyków, to oczywiście może zagrać w szachy lub warcaby bez pytania o czyjąkolwiek zgodę i bez uiszczania tantiem na czyjąkolwiek rzecz.
Sankcje przewidziane ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych za naruszenia chronionych elementów gry
Jeżeli doszłoby do naruszenia chronionych elementów gry, to ustawa przewiduje następujące sankcje:
- Jeżeli autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, to twórca może żądać zaniechania tego działania.
- W razie dokonanego naruszenia twórca może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.
W przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych, uprawniony może żądać od osoby, która naruszyła prawa:
- zaniechania naruszania,
-
usunięcia skutków naruszenia,
- naprawienia wyrządzonej szkody,
-
wydania uzyskanych korzyści.
Uprawniony może się domagać jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia o odpowiedniej treści i formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.
Sąd może nakazać osobie, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, na jej wniosek i za zgodą uprawnionego, w przypadku gdy naruszenie jest niezawinione, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego, jeżeli zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe.
Ponadto, sąd, rozstrzygając o naruszeniu prawa, może orzec na wniosek uprawnionego o bezprawnie wytworzonych przedmiotach oraz środkach i materiałach użytych do ich wytworzenia, w szczególności może orzec o ich wycofaniu z obrotu, przyznaniu uprawnionemu na poczet należnego odszkodowania lub zniszczeniu. Orzekając, sąd uwzględnia wagę naruszenia oraz interesy osób trzecich.
Nabycie autorskich praw majątkowych lub licencji jako warunek legalnego utrwalania i zwielokrotniania egzemplarzy gry
W następstwie ochrony gier na gruncie prawa autorskiego, wydawca gry planszowej czy karcianej, utrwalający jej egzemplarze utworu techniką drukarską powinien nabyć w odpowiednim zakresie (na niezbędnych polach eksploatacji) majątkowe prawa autorskie lub licencję do tych elementów gry, które są utworami. Zgoda podmiotu uprawnionego będzie niezbędna również, gdyby kształty figur lub ornamentyka kart miała zmienić się w kolejnej edycji gry, a zmian dokonywała osoba niebędąca twórcą pierwotnym dzieła.
Inne istotne zagadnienia związane z prawną ochroną gier
Należy pamiętać, że ochronę gier w prawie własności intelektualnej można realizować także poprzez rejestrację znaku towarowego obejmującego nazwę lub logotyp gry.
Znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony.
Na znak towarowy może być udzielone prawo ochronne. Przy rejestracji obowiązują reguły ściśle określone prawem. Nie udziela się np. prawa ochronnego na znak towarowy, którego używanie narusza prawa osobiste lub majątkowe osób trzecich; albo który jest identyczny ze znakiem towarowym, na który udzielono prawa ochronnego z wcześniejszym pierwszeństwem na rzecz innej osoby dla identycznych towarów.
Ponadto, nie udziela się prawa ochronnego na oznaczenie, które m.in.: (a) nie nadaje się do odróżniania w obrocie towarów, dla których zostało zgłoszone; (b) zostało zgłoszone w złej wierze; (c) jest sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; (d) zawiera element o wysokiej wartości symbolicznej, w szczególności o charakterze religijnym, patriotycznym lub kulturowym, którego używanie obrażałoby uczucia religijne, patriotyczne lub tradycję narodową; lub: (e) zawiera urzędowo uznane oznaczenie przyjęte do stosowania w obrocie, w szczególności znak bezpieczeństwa, znak jakości lub cechę legalizacji, w zakresie, w jakim mogłoby to wprowadzić odbiorców w błąd co do charakteru takiego oznaczenia, o ile zgłaszający nie wykaże, że jest uprawniony do jego używania.
Zagadnienia dotyczące ochrony prawnej gier są na tyle złożone i specyficzne, że obiektywnie niemożliwe jest udzielenie uniwersalnych porad sprawdzających się w każdej sytuacji. W każdym konkretnym przypadku zalecana jest wizyta u prawnika specjalizującego się w zagadnieniach prawa własności intelektualnej (prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej).
Skontaktuj się ze mną
