Zgodnie z polskim prawem, autorskie prawa osobiste są niezbywalne i nie można się ich zrzec. Poprzez odpowiednie postanowienia umowne, twórca może zobowiązać się do niewykonywania praw osobistych albo nawet upoważnić osobę trzecią do ich wykonywania.
Takie rozwiązanie pozwala na uniknięcie potencjalnych konfliktów i zabezpieczenie interesów stron umowy. W praktyce takie zobowiązania spotyka się np. w:
- umowach wydawniczych, w których autorzy książek, artykułów czy innych publikacji mogą zobowiązać się do niewykonywania praw osobistych, np. w zakresie zmian w tekście dokonywanych przez redakcję;
- produkcji filmowej i telewizyjnej, dla potrzeb której scenarzyści i reżyserzy mogą zawierać umowy, które ograniczają ich możliwość ingerencji w ostateczny kształt dzieła;
- dokumentacji budowlanej – zdarza się bowiem, że architekci/projektanci zobowiązują się do niewykonywania autorskich praw osobistych, aby uniknąć sporów dotyczących zmian w projekcie (zupełnie inną rzeczą jest, czy takie zobowiązanie jest uzasadnione w konkretnym przypadku i czy odbywa się z poszanowaniem praw twórcy-architekta);
- reklamie i marketingu, dla potrzeb których twórcy materiałów reklamowych mogą zobowiązać się do niewykonywania praw osobistych, aby umożliwić swobodne korzystanie z utworów przez nabywców autorskich praw majątkowych, bez konieczności każdorazowego uzgadniania zmian lub podawania autorstwa dzieła przy eksploatacji reklamy.
Jaki jest zakres autorskich praw osobistych do utworu?
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: (1) autorstwa utworu; (2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; (3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; (4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; (5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Najważniejsze postanowienia umowy (dopuszczenie zmian w utworze)
Podstawowym postanowieniem przedmiotowej umowy jest oczywiście zobowiązanie do niewykonywania autorskich praw osobistych. Między innymi ze względu na treść art. 41 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako: praut), umowa powinna dokładnie określać pola eksploatacji i zakres, w jakim twórca zobowiązuje się do niewykonywania tych praw – z literalnym odniesieniem do zakresu praw wskazanego w art. 16 pkt 1-5 praut. Można np. postanowić w umowie, że twórca nie będzie oznaczał utworu imieniem i nazwiskiem (jak robią w praktyce np. projektanci etykiet na opakowaniach na produkty spożywcze) albo, że autor dopuszcza ściśle określony zakres ingerencji nabywcy autorskich praw majątkowych do utworu co do integralności dzieła (jak czynią np. architekci określając zakres zgody na przyszłość na zmiany w utworze – projekcie – dotyczące kolorów elementów wykończenia lub fasad). Oświadczenia twórcy ograniczające ochronę praw osobistych powinny być skonkretyzowane (a nie złożone w zakresie dowolnym), a to co do zasady wyklucza możliwość udzielenia uprzedniej zgody (in blanco) na zmiany, których zakresu nie da się przewidzieć. Dla porządku należy dodać, że w polskim prawie autorskim istnieją przepisy, które – choć zupełnie wyjątkowo – pozwalają jednak na wprowadzanie zmian w utworze bez zgody twórcy, jeśli są one spowodowane oczywistą koniecznością a twórca nie miałby słusznej podstawy, by się im sprzeciwić (zob. treść art. 49 ust. 2 praut).
Przeniesienie autorskich praw majątkowych a zobowiązanie do niewykonywania autorskich praw osobistych
Należy wyraźnie oddzielić autorskie prawa majątkowe i osobiste. Przeniesienie praw autorskich (majątkowych) nie ma jakiegokolwiek wpływu na osobiste prawa autorskie twórcy. Przepisy prawa nie dają żadnych podstaw domniemania zrzeczenia się np. prawa do integralności utworu lub innych uprawnień osobistych w przypadku zbycia części albo całości autorskich praw majątkowych. Prawo do autorstwa dzieła lub nienaruszalność treści lub formy utworu pozostają niezmienne i niezależne w stosunku do ochrony autorskich praw majątkowych.
Wykonywanie autorskich praw osobistych przez osoby trzecie
Choć autorskie prawa osobiste są niezbywalne, to możliwe jest upoważnienie osób trzecich do ich wykonywania poprzez odpowiednie postanowienia umowne. W takiej umowie powinny znaleźć się kluczowe postanowienia wskazujące:
- zakres upoważnienia, tj. które prawa osobiste mogą być wykonywane przez osobę trzecią, np. prawo do oznaczenia utworu imieniem twórcy, prawo do integralności dzieła;
- podmiot upoważniony – poprzez wskazanie podmiotu (osoby lub instytucji), który będzie wykonywać prawa osobiste twórcy;
- okres obowiązywania, tj. czy upoważnienie jest bezterminowe, czy obowiązuje przez określony czas (do określonej daty);
- zasady wykonywania praw, czyli sposób, w jaki osoba trzecia może korzystać z upoważnienia, np. w zakresie nadzoru nad wykorzystaniem utworu;
- konsekwencje naruszenia umowy, czyli ściśle określone sankcje za niewłaściwe wykonywanie praw osobistych.
Jak postępować?
Niezależnie od tego, czy projektowana albo już obowiązująca umowa przewiduje tylko przeniesienie praw autorskich, czy również zobowiązanie do niewykonywania przysługujących autorskich praw osobistych, zezwolenie na wykonywanie tych praw lub zgodę na zmiany utworu pierwotnego, postanowienia umowne należy skonsultować z prawnikiem. Sama znajomość treści ustawy lub korzystanie ze sztucznej inteligencji dla pozyskania informacji o poszczególnych przepisach nie jest wystarczającym zabezpieczeniem przed pułapkami czyhającymi na twórcę bądź korzystającego z praw w związku lub przy okazji wykonywania przedmiotowych umów. Opisywana tematyka jest na tyle skomplikowana, że jej analiza i zastosowanie prawa w konkretnym przypadku wymaga specjalistycznej pomocy.
Skontaktuj się ze mną
