Zgłaszanie i rejestracja przez organizacje zbiorowego zarządzania (dalej jako: OZZ) utworów stworzonych z pomocą sztucznej inteligencji jest aktualnie przedmiotem wielu gorących dyskusji. Zapewne minie jeszcze wiele czasu zanim zostanie osiągnięte w miarę jednorodne, uniwersalne stanowisko co do rejestracji takich utworów.
Podstawowe zagadnienia sporne
W ramach przedstawionej problematyki zarysowują się pewne zagadnienia sporne. Rozważa się przede wszystkim:
- czy na gruncie prawa autorskiego dzieło AI może mieć w ogóle status utworu;
- czy w przypadku takiego dzieła można procentowo oznaczyć wkład AI, o który pomniejszony zostaje udział w autorskich prawach majątkowych współtwórcy – człowieka;
- czy dzieło stworzone przy użyciu sztucznej inteligencji może podlegać ochronie OZZ;
- jakie zmiany w regulaminach pobierania, podziału i wypłaty wynagrodzeń (czyli w tzw. regulaminach repartycji) należy wprowadzić, aby zapewnić prawidłową równowagę pomiędzy interesem autorów tworzących dzieła klasycznie (tj. bez udziału AI), a interesem twórców wykorzystujących sztuczną inteligencję;
wreszcie: - jakie są granice odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez systemy AI, gdy są one „karmione” utworami chronionymi przez prawo autorskie po to, by tworzyć inne – „nowe” utwory.
Czym jest sztuczna inteligencja?
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako: praut) nie zawiera definicji legalnej sztucznej inteligencji. Zgodnie natomiast z definicją przyjętą w Regulaminie repartycji wynagrodzeń autorskich Stowarzyszenia Autorów ZAiKS na 2025 rok (dalej jako: RegRep): sztuczna inteligencja (AI) to, cyt.: „(…) generatywna sztuczna inteligencja, forma sztucznej inteligencji, która, bazując na poleceniach/zapytaniach (promptach) użytkownika systemu teleinformatycznego, może samodzielnie generować zróżnicowane treści, w tym teksty, obrazy, muzykę, choreografię na podstawie danych, na których jest szkolona – tzw. wytwory AI (…)” (zob. § 1 ust. 2 lit. j RegRep). Z kolei Regulamin zgłaszania i rejestracji utworów w Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS (dalej jako: RegRej) przewiduje, że w toku procedury zgłoszenia i rejestracji utworu ZAiKS ma obowiązkowo nastąpić ustalenie, czy w zgłaszanym utworze, bądź jego części wykorzystany został wytwór AI. Podmiot zgłaszający utwór do rejestracji powinien obligatoryjnie podać informację cyt.: „(…) o wykorzystaniu wytworu AI w zgłaszanym utworze lub opracowaniu utworu chronionego wraz ze wskazaniem procentowego udziału twórcy w tego rodzaju utworze (…)” (zob. § 4 ust. 5 pkt 7 tiret 6. RegRej).
Utworem w rozumieniu prawa autorskiego jest natomiast: „(…) każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (…)” (art. 1 ust. 1 praut).
Utwory stworzone wyłącznie przez AI nie uczestniczą w podziale wynagrodzeń dla twórców (regulaminy repartycji OZZ, licencje)
Zgodnie z § 2 ust. 2 RegRep wytwory AI nie uczestniczą w podziale wynagrodzeń autorskich. Istotnych informacji w zakresie działalności krajowych OZZ w odniesieniu do utworów stworzonych przy udziale AI dostarcza też „Stanowisko ZAiKS-u w kwestii sztucznej inteligencji” z 11.06.2024 r. (zob. https://zaiks.org.pl/artykuly/2024/maj/stanowisko-zaiks-u-w-kwestii-sztucznej-inteligencji). Stanowisko precyzyjnie i bezwarunkowo stanowi, że cyt.: „(…) jeśli np. tekst piosenki został w całości wytworzony przez narzędzie generatywnej AI, takiej jak Chat GPT, to wytwór ten nie będzie chroniony przez ZAiKS (…)”. Brak możliwości objęcia wytworów sztucznej inteligencji ochroną prawnoautorską oznacza, że nie podlegają one również licencjonowaniu na zasadach przewidzianych przez prawo autorskie.
Jeżeli natomiast AI lub inne techniki komputerowe są wykorzystywane do wspomagania, a nie zastępowania ludzkiej kreatywności, nie wpływa to na ochronę praw autorskich i możliwość rejestracji takiego utworu w OZZ. Jeżeli tworzy się z wykorzystaniem AI, to regulaminy repartycji OZZ wymagają najczęściej określenia procentowego udziału człowieka (twórcy) w powstaniu utworu. Innymi słowy, w przypadku współtworzenia (człowiek + AI), stosuje się model podobny do współautorstwa, gdzie każdy twórca (w tym człowiek) ma określony udział procentowy.
Kontynuacja artykułu pod formularzem. ↓
Oddzwaniamy w dni robocze w godzinach 9:00 - 17:00.
Stanowisko Amerykańskiego Urzędu ds. Praw Autorskich w sprawie sztucznej inteligencji (stworzenie utworu z wykorzystaniem sztucznej inteligencji a prawo autorskie i autorskie prawa majątkowe)
Ustalenia polskich OZZ w zakresie sztucznej inteligencji nie odbiegają zasadniczo od stanowiska zaprezentowanego w Raporcie Amerykańskiego Urzędu ds. Praw Autorskich 2024-2025 (US Copyright Office; zob. https://www.copyright.gov/ai/). Najważniejsze tezy na styku prawa własności intelektualnej i sztucznej inteligencji są następujące:
- Prawo autorskie nie chroni materiałów wygenerowanych wyłącznie przez sztuczną inteligencję lub materiałów, w których nie ma wystarczającej kontroli – wpływu człowieka na wyrażenie (ekspresję) dzieła.
- To, czy wkład człowieka w dzieła generowane przez system sztucznej inteligencji (AI) jest wystarczający, aby stanowić autorstwo, musi być analizowane indywidualnie dla każdego pojedynczego przypadku.
- W świetle dostępnej obecnie technologii, prompty (czyli: frazy, polecenia, zapytania, które zadaje się programowi komputerowemu działającemu w oparciu o sztuczną inteligencję) same w sobie nie zapewniają wystarczającej kontroli – wpływu na dzieło, aby mogło ono być zakwalifikowane jako utwór.
- Człowiek-twórca jest uprawniony autorsko w zakresie, w jakim jego dzieła są dostrzegalne w wynikach generowanych przez sztuczną inteligencję, a także do kreatywnego wyboru, koordynacji lub aranżacji materiałów
w wynikach lub twórczych modyfikacji wyników. - Nie istnieją wystarczające argumenty, które przemawiałyby za dodatkową ochroną praw autorskich lub ochroną sui generis dla treści generowanych przez sztuczną inteligencję.
Tezy US Copyright Office odpowiadają zapatrywaniom ZAiKS, który w wyżej cytowanym Stanowisku wskazał m.in.: „(…) Sprzeciwiamy się przyznaniu wytworom generatywnego AI jakiejkolwiek ochrony zbliżonej do ochrony prawnoautorskiej lub ochrony wynikającej z praw pokrewnych. Zależy nam, aby uregulować rynek, a nawet ułatwić działalność licencyjną tworów AI, jednak nie kosztem wspierania konkurencji wobec twórców (…)”.
Zagrożenia wynikające ze stosowania sztucznej inteligencji według Stowarzyszenia Autorów ZAiKS
Według uniwersalnego stanowiska Stowarzyszenia Autorów ZAiKS zagrożenia te obejmują m.in.:
- wykorzystywanie przez firmy zajmujące się sztuczną inteligencją ogromnych ilości dzieł chronionych prawem autorskim do programowania swoich modeli, bez zgody i rekompensaty na rzecz uprawnionych autorsko,
- tworzenie przez sztuczną inteligencję utworów, które naśladują lub powielają dzieła chronione prawem autorskim, co nie tylko zagraża źródłom wynagrodzeń twórców, ale także przyszłości dziedzictwa kulturowego ludzkości i ludzkiej kreatywności,
- całkowity brak przejrzystości ze strony firm zajmujących się sztuczną inteligencją, co powoduje, że twórcy nie mają informacji czy firmy te wykorzystały ich twórczość bez pozwolenia.
Z chwilą dokonania (często nielegalnej) eksploatacji ogromnych zbiorów utworów, modele AI mogą generować dowolnie wiele „wytworów”, które będą konkurować z oryginalnymi, ludzkimi dziełami. ZAiKS i inne organizacje zbiorowego zarządzania trafnie dostrzegają w eksploracji tekstów i danych dla potrzeb uczenia maszynowego AI (TDM: Text Data Mining) zagrożenie dla praw twórców i nieuczciwą konkurencję ze szkodą dla autorów dzieł chronionych.
Rozporządzenie unijne 2024/1689 w sprawie sztucznej inteligencji (AI Act) jako podstawa ochrony rozwoju AI
AI Act został przyjęty przez Parlament Europejski 13 marca 2024 roku. Według preambuły, celem Rozporządzenia jest poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego przez ustanowienie jednolitych ram prawnych, w szczególności w zakresie rozwoju, wprowadzania do obrotu, oddawania do użytku i wykorzystywania systemów sztucznej inteligencji w UE. AI Act ma promować upowszechnianie „(…) zorientowanej na człowieka i godnej zaufania (…)” sztucznej inteligencji (AI) przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony zdrowia, bezpieczeństwa oraz praw podstawowych zapisanych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. Rozporządzenie 2024/1689 ma również chronić przed szkodliwymi skutkami systemów AI w Unii, a także wspierać innowacje i nowe technologie z wykorzystaniem sztucznej inteligencji. Postanowienia Rozporządzenia mają wspierać swobodny transgraniczny przepływ towarów i usług opartych na AI, jednocześnie wprowadzając zakazy ograniczania rozwoju, wprowadzania do obrotu i wykorzystywania systemów AI – poza wyjątkami przewidzianymi w treści AI Act.
Zgodnie z art. 3 pkt 1 Rozporządzenia: „system AI oznacza system maszynowy, który został zaprojektowany do działania z różnym poziomem autonomii po jego wdrożeniu oraz który może wykazywać zdolność adaptacji po jego wdrożeniu, a także który – na potrzeby wyraźnych lub dorozumianych celów – wnioskuje, jak generować na podstawie otrzymanych danych wejściowych wyniki, takie jak predykcje, treści, zalecenia lub decyzje, które mogą wpływać na środowisko fizyczne lub wirtualne”.
Przepisy Rozporządzenia 2024/1689 nie regulują bezpośrednio zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, mogą być jednak pomocne przy weryfikacji, czy dany utwór został stworzony przez sztuczną inteligencję, bo zawierają odpowiednie definicje.
Jaki jest dopuszczalny zakres wykorzystania sztucznej inteligencji nie powodujący utraty przez wytwór ochrony prawa autorskiego
i możliwości rejestracji w OZZ?
Jak już wspomniano, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS dopuszcza rejestrację utworów stworzonych z pomocą AI – procentowy udział twórcy w tego rodzaju utworze lub opracowaniu utworu chronionego powinien być jednak dokładnie oznaczony w formularzu zgłoszenia takiego dzieła. Z analizy innych dokumentów wewnętrznych ZAiKS i innych OZZ wynika z kolei, że utwory stworzone wyłącznie przez AI nie uczestniczą w podziale wynagrodzeń dla twórców. Narzędzia sztucznej inteligencji mogą być zatem wyłącznie pomocą, a nie zastępstwem dla twórcy, który – jeżeli utwór ma podlegać ochronie prawa autorskiego – powinien mieć decydującą kontrolę nad wyrażeniem (ekspresją) dzieła.
Skontaktuj się ze mną
