Poniżej przedstawiam swoisty „dekalog” w zakresie praw autorskich każdego zaangażowanego w proces budowlany. Konsekwentne stosowanie tych (w dużej mierze łatwych do zapamiętania) zasad, wskazówek i informacji pozwala uniknąć sporów i napięć, które mogą generować nieoczekiwane koszty i opóźnienia w pracach projektowych lub budowlanych. Budowa jest jednym z tych miejsc, w których najlepiej sprawdza się fragment przysięgi Hipokratesa: „lepiej zapobiegać niż leczyć”.
I. Projekt budowlany może mieć status utworu chronionego prawem autorskim
Projekt budowlany może być utworem, jeżeli spełnia kryteria twórczości określone art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: praut) – gdy jest przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonym w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Jeżeli spełniona jest ta przesłanka, to ochrona obejmuje zarówno dokumentację projektową, jak i koncepcję, szkice czy modele.
Według ustawy o prawie autorskim, ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności (art. 1 ust. 4 praut). Warunkiem ochrony autorskiej projektu budowlanego nie jest zatem jego złożenie do organu administracji architektoniczno-budowlanej lub – tym bardziej – rejestracja w organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi albo poświadczenie daty stworzenia projektu u notariusza.
Ochrona autorska projektu przysługuje od momentu ustalenia utworu, niezależnie od jego ukończenia czy rejestracji. Moment ustalenia utworu to chwila, w której utwór przybiera jakąkolwiek postać, nawet nietrwałą, ale na tyle stabilną, by jego treść i cechy mogły wywołać efekt artystyczny i być potencjalnie dostępne dla innych osób poza autorem (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 25.04.1973 r., I CR 91/73).
Skoro projekt budowlany może być przedmiotem prawa autorskiego, to konsekwencją tego statusu jest konieczność zawierania pomiędzy projektantem (albo zespołem projektantów) a inwestorem umów o przeniesienie praw autorskich albo umów licencyjnych w celu upoważnienia do korzystania z projektu.
II. Pamiętaj o umowie przenoszącej prawa albo o umowie licencyjnej
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby na podstawie umowy (art. 41 ust. 1 pkt 1 praut). Przeniesienie praw daje nabywcy pełnię praw do utworu – projektu budowlanego, ale nie wyłącza autorskich praw osobistych twórcy-projektanta (por. np. prawo do autorstwa utworu; prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania – w rozumieniu art. 16 praut).
W przypadku przeniesienia na inwestora autorskich praw majątkowych, inwestor co do zasady jako ich nabywca może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej. Z kolei, w przypadku udzielenia licencji, inwestor jako licencjobiorca nie będzie mógł upoważnić innej osoby do korzystania z projektu w zakresie uzyskanej licencji, chyba że strony postanowią inaczej (art. 67 ust. 3 praut). Jeżeli umowa nie zawiera wyraźnych postanowień o przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji (art. 65 praut).
W każdym przypadku pamiętaj, że licencja – dla swej skuteczności – musi określać: zakres, miejsce i czas korzystania z projektu budowlanego (art. 67 ust. 1 praut). Umowa licencyjna wyłączna – tak jak umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych – wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 67 ust. 5 i art. 53 praut).
Brak precyzyjnych postanowień umowy może prowadzić do sporów. Z tej przyczyny zawsze warto szczegółowo uregulować kwestię zakresu, miejsca i czasu korzystania z projektu budowlanego w umowie. Nie zapominaj, że od zakresu udzielonego prawa, charakteru, zakresu korzystania i wielkości korzyści wynikających z tego korzystania zależy wysokość wynagrodzenia autorskiego (art. 43 praut).
III. Zadbaj o precyzyjne wskazanie zakresu wykorzystania projektu
Zgodnie z art. 61 praut:
„Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy”.
Bez wyraźnych postanowień co do przeniesienia autorskich praw majątkowych albo udzielenia licencji, inwestor nie może użyć projektu wielokrotnie ani go modyfikować. Ponadto, prawo inwestora do modyfikowania projektu jest ograniczone autorskimi prawami osobistymi twórcy-projektanta. Nawet, gdyby inwestor nabył całość autorskich praw majątkowych do projektu, to nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić (art. 49 ust. 2 praut).
Precyzyjne wskazanie zakresu wykorzystania projektu uchroni przed problemami związanymi z błędną interpretacją lub niewłaściwym zastosowaniem art. 61 praut, które mogą przyczynić się do napięć czy konfliktów pomiędzy projektantem a inwestorem albo innymi uczestnikami procesu budowlanego korzystającymi z praw autorskich do projektu. Z literalnej treści wyżej powołanego przepisu wynika, że znajduje on zastosowanie wyłącznie w przypadku nabycia od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego, jeżeli zatem egzemplarz projektu został uzyskany od następców prawnych twórcy, to powołanie się na ten przepis będzie wątpliwe.
IV. Bądź ostrożny, gdy chodzi o zakres ochrony
Prawo posługuje się terminami takimi jak „projekt budowlany”, „projekt techniczny”, „projekt wykonawczy”. Sąd Najwyższy dopuścił szeroką interpretację tych pojęć w kontekście prawa autorskiego – także projekty techniczne mogą być uznane za utwory (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 25.05.2017 r., II CSK 531/16). Z kolei utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne zostały literalnie wymienione jako przedmiot ochrony prawa autorskiego w art. 1 ust. 2 pkt 6 praut. Ochronie może podlegać też część projektu budowlanego.
Pamiętaj, że ochronie podlega również opracowanie cudzego utworu – w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja. Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły (art. 2 ust. 2 praut).
W razie wątpliwości w konkretnym przypadku skonsultuj zakres ochrony autorskiej z prawnikiem.
V. Szanuj autorskie prawa osobiste projektanta, zwłaszcza w razie potrzeby dokonania zmian w projekcie
To wskazówka przede wszystkim dla korzystających z projektu. Wprowadzanie zmian w projekcie bez zgody autora może naruszać jego prawa osobiste, w tym prawo do integralności utworu. W praktyce oznacza to, że nawet nabywca autorskich praw majątkowych, nie może dowolnie modyfikować projektu bez zgody twórcy.
Jak wskazano powyżej – nawet, gdyby inwestor nabył całość autorskich praw majątkowych do projektu, to nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić (art. 49 ust. 2 praut).
Kontynuacja artykułu pod formularzem. ↓
Oddzwaniamy w dni robocze w godzinach 9:00 - 17:00.
VI. Chroń projekt przed plagiatem i nieuprawnionym wykorzystaniem
To wskazówka głównie dla projektantów. Architekci powinni dokumentować proces twórczy, datować etapy pracy i rozważyć rejestrację projektu jako dowód autorstwa. W przypadku naruszenia praw autorskich możliwe jest dochodzenie roszczeń, w tym odszkodowania lub zadośćuczynienia. Przysługujące roszczenia w przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych obejmują żądanie zaniechania naruszenia, usunięcia skutków naruszenia, naprawienia wyrządzonej szkody lub wydania uzyskanych korzyści (art. 79 praut). W przypadku naruszenia autorskich praw osobistych poszkodowany twórca może domagać się również m.in. dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby osoba, która dopuściła się naruszenia, złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie (np. w gazecie albo na portalu internetowym).
Pamiętaj, że w przypadku udzielenia inwestorowi licencji wyłącznej na korzystanie z projektu, inwestor co do zasady może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych, w zakresie objętym umową licencyjną (art. 67 ust. 4 praut). Jeżeli natomiast inwestor nabędzie prawa do projektu (na podstawie umowy przeniesienia autorskich praw majątkowych), to on właśnie stanie się uprawnionym do występowania z roszczeniami o ochronę autorskich praw majątkowych.
VII. Pamiętaj o ochronie praw autorskich współtwórców projektu
Nie tylko główny projektant, ale także wszyscy współtwórcy, którzy aktywnie uczestniczyli w tworzeniu projektu budowlanego, mają prawa autorskie do utworu. Nawet jeśli ich nazwiska nie zostały ujawnione w dokumentacji, mogą dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia tych praw.
Zgodnie z podstawową zasadą wyrażoną art. 8 ust. 1 praut:
„Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej”,
a współtwórcom (np. projektu budowlanego) prawo autorskie przysługuje wspólnie, chyba że inaczej się umówią (np. przeniosą wszystkie udziały na jednego reprezentanta). Domniemywa się, że wielkości udziałów są równe. Każdy ze współtwórców może żądać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej (art. 9 ust. 1 praut).
Prawo przewiduje domniemanie autorstwa – domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu (art. 8 ust. 2 praut). Domniemanie to jest jednak wzruszalne. W pełni dopuszczalne jest zatem przedstawienie dowodów, które podważają wskazane autorstwo i dokumentują np. że projekt pochodzi od grupy współtwórców. Taki dowód może być prowadzony w oparciu o materiały robocze (szkice, pliki źródłowe, wersje robocze lub tymczasowe pliki); ekspertyzy biegłych (analiza stylu, porównanie z wcześniejszymi pracami), historię korespondencji (e-maile, wiadomości potwierdzające rzeczywistego twórcę), a także zeznania świadków lub stron (współpracowników, świadków procesu twórczego).
VIII. Precyzyjnie określ zakres pól eksploatacji
Przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji wymaga dokładnego wskazania pól eksploatacji (np. kopiowanie, rozpowszechnianie, adaptacja). Ogólne postanowienia typu: „przeniesienie wszystkich praw” albo „upoważnienie do korzystania na wszystkich polach eksploatacji” są niewystarczające i mogą być uznane za nieważne (art. 41 ust. 2 i 4 praut).
Brak precyzji w umowie może uniemożliwić legalne korzystanie z utworu – projektu budowlanego w przyszłości i doprowadzić do niekontrolowanego wzrostu kosztów procesu budowlanego i opóźnień na skutek potrzeby wyjaśnienia rzeczywistej woli stron umowy.
IX. Pamiętaj, że przeniesienie pozwolenia na budowę nie oznacza przeniesienia praw autorskich
Prawo budowlane pozwala na przeniesienie decyzji o pozwoleniu na budowę na nowego inwestora. Nie oznacza to jednak automatycznego przeniesienia praw autorskich do projektu budowlanego. Nowy inwestor musi uzyskać prawa majątkowe do dokumentacji projektowej od projektanta lub poprzedniego inwestora – jeśli ten je wcześniej nabył; albo licencję (sublicencję), gdy nastąpiło upoważnienie do korzystania z projektu.
Podobnie – jeżeli umowa nie stanowi inaczej, przeniesienie własności egzemplarza utworu nie powoduje przejścia autorskich praw majątkowych do utworu.
Brak przeniesienia praw albo odpowiedniej licencji może skutkować roszczeniami ze strony twórcy projektu, nawet jeśli inwestycja jest realizowana zgodnie z pozwoleniem. Jak już wspomniano – nie należy zbytnio liczyć na uregulowania ustawowe – jak art. 61 praut, który normuje kwestię zastosowania projektu do jednej budowy. Inwestycje budowlane powinny zawsze znajdować oparcie w przejrzystych, zwięźle i spójnie spisanych umowach, bo interpretacja przepisów ustawowych może się zmieniać.
X. Żaden czat AI nie zastąpi konsultacji ze specjalistą
Naczelną, uniwersalną zasadą jest, że w przypadku wątpliwości powinieneś zasięgnąć porady specjalisty. Korzystanie z porad automatycznych – sztucznej inteligencji czy już istniejących wyjaśnień dostępnych w Internecie jest niebezpieczne, bo nigdy nie ma pewności z jakiego czasu pochodzą lub jaki stan prawny uwzględnia sztuczna inteligencja (a przepisy prawa są często nowelizowane). Roszczenia z tytułu naruszenia praw autorskich lub praw zależnych mogą być dotkliwe w skutkach, a rozstrzygnięcie sporu sądowego może zająć wiele lat.
Skontaktuj się ze mną
