Uczestnicy procesu budowlanego w każdej fazie realizacji inwestycji mogą zetknąć się z utworami podlegającymi ochronie prawa autorskiego. Znaczne nakłady finansowe ponoszone na inwestycje budowlane powodują konieczność zawarcia w umowie szczegółowych postanowień dotyczących praw autorskich, w tym co do przeniesienia na inwestora autorskich praw majątkowych lub udzielenia licencji na korzystanie z dokumentacji projektowej.
Przedmiotem Ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: Prawo autorskie) jest utwór, czyli każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Utwór jest chroniony Prawem autorskim, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona z tytułu praw autorskich przysługuje twórcy (np. projektantowi) niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Trwa od momentu przybrania przez utwór postaci na tyle stabilnej i uzewnętrznionej, że mogą się z nim zapoznać również inne osoby poza jego autorem.
Prawa autorskie dzielimy na autorskie prawa osobiste – czyli prawa niemajątkowe, niezbywalne, nierozerwalne z autorem, chroniące więź twórcy z utworem (np. prawo do autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania) oraz autorskie prawa majątkowe – prawa do korzystania z utworu, rozporządzania utworem i do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Utwory w inwestycjach budowlanych
Przedmiotem Prawa autorskiego są m.in. utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne. Brak ustawowej definicji tych pojęć utrudnia jednak odpowiednie zakwalifikowanie poszczególnych utworów wykorzystywanych w procesie inwestycyjno-budowlanym jako podlegających ochronie Prawa autorskiego. Utworami w rozumieniu Prawa autorskiego mogą być np. projekt koncepcyjny, projekt budowlany i projekt wykonawczy.
Projekt koncepcyjny
W skład projektu koncepcyjnego wchodzą zazwyczaj wstępne wizualizacje obiektu budowlanego i zagospodarowania terenu, rzuty i przekroje. Określa on wizję funkcjonalno-przestrzenną i umiejscowienie obiektu budowlanego. Stanowi podstawę do przygotowania projektu budowlanego. Projekt koncepcyjny jako twórcza pierwotna baza do dalszych prac projektowych będzie mógł w większości przypadków zostać uznany za utwór podlegający ochronie prawnoautorskiej.
Projekt budowlany
Zgodnie z Ustawą z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (dalej: Prawo budowlane), projekt budowlany wchodzi w skład dokumentacji budowy i zawiera m.in. projekt zagospodarowania działki lub terenu, projekt architektoniczno-budowlany i projekt techniczny. Każdy z jego elementów podlega ochronie prawa autorskiego, jeśli spełnia wymogi omówionej powyżej definicji utworu.
W budownictwie podstawowe znaczenie dla ochrony autorskiej dzieł ma element twórczego kształtowania zagospodarowywanej przestrzeni. Przy badaniu autorskiego charakteru prac projektowych innych niż architektoniczne istotne jest ustalenie wpływu danego rozwiązania projektowego na indywidualność zastosowanego rozwiązania konstrukcyjnego. Zakres ochrony autorskiej prac projektowych jest tym większy, im mniej standardowy (typowy) jest projekt i im w mniejszym stopniu jest zdeterminowany wcześniej opracowanymi rozwiązaniami projektowymi.
Projekt wykonawczy
W Prawie budowlanym nie zdefiniowano pojęcia projektu wykonawczego, choć jest ono powszechnie używane w branży budowlano-projektowej. Jest to opracowanie oparte na projekcie budowlanym wykorzystywane najczęściej w rozbudowanych obiektach budowlanych, które określa szczegółowe rozwiązania pozwalające na prawidłowe zrealizowanie robót.
Zakres projektu wykonawczego został wskazany w rozporządzeniu Ministra Rozwoju i Technologii z 20 grudnia 2021 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego, które wydano na podstawie Ustawy z 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych. Nie oznacza to jednak, iż tylko przy realizacji zamówień publicznych sporządza się projekt wykonawczy. Istotne jest jednak, aby strony w umowie szczegółowo określiły jego zakres i formę.
Jeżeli projekt wykonawczy będzie zawierał elementy o charakterze twórczym, które nie zostały wcześniej określone w projekcie budowlanym (np. w zakresie wykończenia robót budowlanych lub zagospodarowania terenu) oraz spełniał przesłanki uznania go za utwór, to w tym zakresie może być uznany za nowy utwór a nie opracowanie.
Przeniesienie praw do dokumentacji projektowej lub udzielenie licencji
Prawo autorskie wyróżnia dwa rodzaje przekazania autorskich praw majątkowych osobie trzeciej – w drodze ich przeniesienia lub udzielenia licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych.
Strony mogą w umowie dokonać przeniesienia przez twórcę lub osobę posiadającą autorskie prawa majątkowe na inną osobę (np. inwestora) autorskich praw majątkowych do dokumentacji projektowej. Przeniesienie własności egzemplarza dokumentacji projektowej nie jest równoznaczne z przejściem autorskich praw majątkowych do utworu. Konieczne jest zawsze odrębne uregulowanie w umowie przeniesienia autorskich praw majątkowych.
W przypadku udzielenia licencji, autorskie prawa majątkowe nie przechodzą na inną osobę i w dalszym ciągu należą do twórcy lub podmiotu posiadającego autorskie prawa majątkowe. Osoba może korzystać z utworu w ramach udzielonej licencji. Licencja może być wyłączna (gdy zostanie udzielona tylko jednej osobie) albo niewyłączna (może być udzielona wielu osobom).
Przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji wyłącznej następuje w formie pisemnej pod rygorem nieważności. W umowie przejścia lub upoważnienia do korzystania z autorskich praw majątkowych należy podać jakich pól eksploatacji dotyczy. Pola eksploatacji to sposoby korzystania z utworu. Umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji znanych w chwili jej zawarcia. Należy także pamiętać o postanowieniach umowy odnoszących wynagrodzenie twórcy do poszczególnych pól eksploatacji. Jeżeli nie umówiono się inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.
W umowie należy wskazać czy przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji następuje odpłatnie czy nieodpłatnie. Jeżeli następuje odpłatnie, umowa powinna określać wysokość wynagrodzenia. Jeżeli nie wynika to z umowy, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. W braku ustalenia wysokości wynagrodzenia, powinno być ono określone z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu.
Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy.
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawach dotyczących praw autorskich to zadzwoń pod numer 61 852 26 10 lub napisz e-mail na adres pmj@jarzpartner.pl i umów się na pierwszą konsultację w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy.
