W fazie przygotowania inwestycji budowlanej powstaje potrzeba realizacji dokumentacji projektowej, która może podlegać ochronie prawa autorskiego. Najczęściej inwestorzy zawierają z projektantami umowę o prace projektowe lub zlecają przygotowanie dokumentacji projektowej w ramach kompleksowej umowy obejmującej jednocześnie zaprojektowanie i wykonanie inwestycji. Ważne jest przy tym zawarcie w umowie szczegółowych postanowień dotyczących praw autorskich.
Utworem w rozumieniu Ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: Prawo autorskie) jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są m.in. utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne. Nie zawarto jednak ich ustawowej definicji co powoduje, iż każdorazowo należy ocenić, czy mamy do czynienia z utworem chronionym Prawem autorskim.
Utworami mogą być w szczególności projekt koncepcyjny, wizualizacja obiektu budowlanego, projekt budowlany, projekty wykonawcze, dokumentacja warsztatowa, inna dokumentacja budowy (np. dokumentacja konserwatorska i dotycząca ochrony przyrody, ekspertyzy budowlane).
Rodzaj umowy
Najczęściej inwestorzy zawierają z projektantami umowę o prace projektowe dotyczącą przygotowania np. projektu koncepcyjnego, projektu budowlanego, projektów wykonawczych. Sporządzenie dokumentacji projektowej moze być również przedmiotem umowy o roboty budowlane. W Kodeksie cywilnym uregulowano, iż do obowiązków inwestora przy wykonywaniu tej umowy należy m.in. dostarczenie projektu. Z tego względu w nauce prawa i orzecznictwie sądów istnieje spór co do możliwości swobodnego decydowania przez strony o sporządzeniu dokumentacji projektowej przez wykonawcę. Przede wszystkim prezentowany jest podgląd, iż umowa, w której to wykonawca dostarcza projekt nie może być uznana za umowę o roboty budowlane. Przeciwnicy takiego zapatrywania wskazują, iż liczy się cel umowy a nie to, kto przygotuje dokumentację niezbędną do przeprowadzenia robót. Coraz częściej są realizowane inwestycje w systemie „zaprojektuj i wybuduj”, w którym projekt dostarcza wykonawca na podstawie wytycznych inwestora. Uwzględniając drugi z wyżej wymienionych poglądów, tego typu umowę należałoby uznać za umowę o roboty budowlane. Może być również tak, iż umowa obejmująca jednocześnie zaprojektowanie i wykonanie inwestycji zostanie zakwalifikowana jako umowa mieszana zawierająca w sobie zarówno elementy umowy o dzieło jak i umowy o roboty budowlane.
Elementy umowy
Zarówno inwestorzy jak i projektanci (wykonawcy) często zapominają o właściwym uregulowaniu w umowie kwestii praw autorskich co czasami kończy się sporem w sytuacji, gdy np. inwestor chce wykorzystać dokumentację projektową do realizacji kolejnej inwestycji lub zmienić ją korzystając z pomocy innego projektanta, ale nie nabył odpowiednich praw autorskich i nie uzyskał stosownych zgód pierwotnego twórcy.
Z tego względu każda umowa obejmująca wykonanie prac projektowych powinna zawierać postanowienia dotyczące praw autorskich, albowiem przeniesienie własności egzemplarza dokumentacji projektowej na inwestora nie jest równoznaczne z przejściem na niego autorskich praw majątkowych do utworu a w braku postanowień umownych nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy.
Umowa powinna określać czy twórca lub osoba posiadająca autorskie prawa majątkowe przenosi je na inwestora czy jedynie udziela licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych. Jeśli zostanie udzielona licencja, to inwestor może korzystać z utworu na warunkach w niej określonych, ale nie nabywa autorskich praw majątkowych, które w dalszym ciągu będą należały do twórcy lub podmiotu posiadającego autorskie prawa majątkowe. Licencja może mieć charakter wyłączny (gdy zostanie udzielona tylko jednej osobie) albo niewyłączny (może być udzielona wielu osobom). Udzielenie sublicencji (dalszej licencji) przez inwestora możliwe jest wyłącznie po uzyskaniu zgody osoby, która udzieliła licencji, a zatem warto tę kwestię uregulować w umowie.
Należy także wymienić pola eksploatacji, czyli sposób korzystania z dokumentacji projektowej przez inwestora, albowiem Prawo autorskie wprowadza obowiązek jednoznacznego skonkretyzowania pól eksploatacji w każdej umowie dotyczącej przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenia licencji. Umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji znanych w chwili jej zawarcia. W przypadku inwestycji budowlanych istotne może być m.in.: wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu; rozpowszechnienie i publiczne udostępnianie utworu; wykorzystanie utworu w działalności inwestora; dokonywanie zmian lub modyfikacji układu urbanistycznego oraz obiektów budowlanych powstałych na podstawie dokumentacji projektowej; wykonywanie robót budowlanych według dokumentacji projektowej.
Umowa może obejmować także zezwolenie twórcy na wykonywanie przez inwestora zależnych praw autorskich do opracowań dokumentacji projektowej w tym ich tłumaczenia, przeróbki, adaptacji lub innego opracowania oraz korzystania z nich i rozporządzania nimi na ustalonych polach eksploatacji.
W umowie należy wyraźnie określić czy przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji następuje odpłatnie czy nieodpłatnie. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji. Gdy strony nie uregulują w umowie kwestii wynagrodzenia, to zastosowanie znajdzie ogólna reguła Prawa autorskiego, zgodnie z którą, jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Jeżeli w umowie nie określono wysokości wynagrodzenia autorskiego, to jego wysokość określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu.
Warto zawrzeć także postanowienia dotyczące przeniesienia z projektanta (wykonawcy) na inwestora własności nośników i egzemplarzy utworów wchodzących w skład dokumentacji projektowej, albowiem jeżeli umowa nie stanowi inaczej, przejście autorskich praw majątkowych nie powoduje przeniesienia na nabywcę własności egzemplarza utworu.
Należy pamiętać, że nieważna jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości. Reguła ta ma chronić twórców, aby nie byli uzależnieni od jednego odbiorcy dzieł.
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawach dotyczących prawa autorskiego to zadzwoń pod numer 61 852 26 10 lub napisz e-mail na adres pmj@jarzpartner.pl i umów się na pierwszą konsultację w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy.
