Precedensowy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 marca 2013 roku o sygn. akt I OSK 1480/12 zapadły w sprawie skargi kasacyjnej złożonej w imieniu Klienta Kancelarii przez radcę prawnego Grażynę Kalinowską-Jarzyńską:
Naczelny Sąd Administracyjny w składzie:
Przewodniczący: sędzia NSA Anna Lech
sędzia NSA Monika Nowicka
sędzia del. WSA Mirosław Gdesz (spr.)
Protokolant sekretarz sądowy Małgorzata Kamińska
po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2013 roku na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skarg kasacyjnych Prezydenta Miasta Poznania i Spółdzielni Mieszkaniowej „[…]” z siedzibą w Poznaniu od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 lutego 2012 r. sygn. akt IV SA/Wa 1758/11 w sprawie ze skarg Prezydenta Miasta Poznania oraz Spółdzielni Mieszkaniowej „[…]” z siedzibą w Poznaniu na decyzję Ministra Infrastruktury z dnia […] sierpnia 2011 r. nr […]w przedmiocie odmowy stwierdzenia nieważności decyzji
1. uchyla zaskarżony wyrok oraz zaskarżoną decyzję i decyzję Ministra Infrastruktury z dnia […] lutego 2011 r. nr […],
2. zasądza od Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej na rzecz Prezydenta Miasta Poznania kwotę 580 (pięćset osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego
3. zasądza od Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej „[…]” z siedzibą w Poznaniu kwotę 600 (sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 22 lutego 2012 r., sygn. akt IV SA/Wa 1758/11, oddalił skargi Prezydenta Miasta Poznania i Spółdzielni Mieszkaniowej […]” z siedzibą w P. na decyzję Ministra Infrastruktury z dnia […] sierpnia 2011 r., nr […] w przedmiocie odmowy stwierdzenia nieważności decyzji.
Wyrok ten został wydany w następującym stanie faktycznym i prawnym:
Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa decyzją z dnia […] stycznia 1994 r. stwierdził nieważność orzeczenia Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia […] kwietnia 1963 r. stwierdzającego przejście z mocy prawa, na podstawie art. 2, art. 9 i art. 16 ust. 1 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 25 lutego 1958 r. o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym (Dz.U. Nr 11, poz. 37 ze zm.), na własność Państwa z dniem 8 marca 1958 r. przedsiębiorstwa „[…]” wraz z nieruchomością wchodzącą w skład tego przedsiębiorstwa, objętą KW […] tom IV, parcele nr […] (dalej „orzeczenie nacjonalizacyjne”). Powyższa decyzja z dnia […] stycznia 1994 r. była następstwem wyeliminowania z obrotu prawnego (decyzją Ministra Przemysłu i Handlu z dnia […] listopada 1992 r.) zarządzenia z dnia […] grudnia 1952 r. ustanawiającego przymusowy zarząd państwowy nad przedsiębiorstwem „[…]” w P.
Z wnioskiem o stwierdzenie nieważności decyzji Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia […] stycznia 1994 r. wystąpiła Spółdzielnia Mieszkaniowa „[…]” (dalej powoływana jako Spółdzielnia).
Decyzją z dnia […] lutego 2008 r. Minister Infrastruktury odmówił stwierdzenia nieważności decyzji Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia […] stycznia 1994 r. Po ponownym rozpatrzeniu sprawy Minister Infrastruktury decyzją z dnia […] kwietnia 2008 r. utrzymał w mocy własne rozstrzygnięcie z dnia […] lutego 2008 r.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 17 września 2008 r., sygn. akt IV SA/Wa 1089/08 oddalił skargę Spółdzielni na powyższą decyzję.
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 27 listopada 2009 r., sygn. akt I OSK 296/09 uchylił powyższy wyrok i przekazał sprawę Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie wskazując, że we wszystkich etapach postępowania, w tym w postępowaniu przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym, nie brał udziału Prezydent Miasta Poznania, który winien być stroną postępowania.
W następstwie w/w wyroku z dnia 27 listopada 2009 r., Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił zaskarżoną decyzję i utrzymane nią w mocy rozstrzygnięcie z dnia […] lutego 2008 r.
Ponownie rozpoznając sprawę Minister Infrastruktury decyzją z dnia […] lutego 2011 r., nr […] odmówił stwierdzenia nieważności decyzji z dnia […] stycznia 1994 r.
Następnie decyzją z dnia […] sierpnia 2011 r., nr […] Minister, po rozpoznaniu wniosków o ponowne rozpatrzenie sprawy, utrzymał w mocy własne rozstrzygnięcie z dnia […] lutego 2011 r.
W uzasadnieniu organ podkreślił, że nieruchomość objęta kwestionowaną decyzją z dnia […] stycznia 1994 r., w dacie jej wydania, stanowiła własność Skarbu Państwa w użytkowaniu wieczystym Spółdzielni. Następnie wskazał, że Minister Przemysłu i Handlu decyzją z dnia […] listopada 1992 r., stwierdzając nieważność zarządzenia Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z dnia […] grudnia 1952 r. z powodu nie spełnienia przesłanek do ustanowienia zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem „[…]”, dał asumpt do uznania, iż w dacie wejścia w życie ustawy z dnia 25 lutego 1958 r. przedmiotowe przedsiębiorstwo nie było objęte przymusowym zarządem. Skoro więc w dacie wejścia w życie ustawy nacjonalizacyjnej, tj. w dniu 8 marca 1958 r. przedsiębiorstwo nie było pod zarządem państwowym, a zatem nie było podstaw prawnych do przejścia na własność Państwa przedsiębiorstwa „[…]”, to wypełnia to znamiona rażącego naruszenia prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 K.p.a.
Ustosunkowując się do zarzutów podniesionych we wnioskach o ponowne rozpatrzenie sprawy, których istota sprowadzała się do udzielenia odpowiedzi, czy organ nadzoru wydając decyzję z dnia […] stycznia 1994 r. zasadnie stwierdził, iż w sprawie nie zaszły nieodwracalne skutki prawne, Minister wskazał, iż decyzją Prezydium Rady Narodowej Miasta Poznania z dnia […] października 1964 r. oddano w użytkowanie wieczyste Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej „[…]” działki nr […], nr […], nr […] i nr […]. Następnie na podstawie tej decyzji doszło do zawarcia w dniu […] stycznia 1965 r. aktu notarialnego o prawie użytkowania wieczystego.
Dalej, powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1992 r., Minister argumentował, że pojęcie nieodwracalnych skutków prawnych, o których mowa w art. 156 § 2 K.p.a. należy rozpatrywać wyłącznie w płaszczyźnie prawa obowiązującego, nie nawiązując do sfery faktów. Nie ma zatem znaczenia do oceny nieodwracalnych skutków prawnych fakt wzniesienia na gruncie budynku, bowiem wszelkie rozliczenia z tego tytułu powinny być rozstrzygane pomiędzy właścicielem nieruchomości a spółdzielnią na drodze cywilnej.
W ocenie Ministra, odwracalność albo nieodwracalność skutku prawnego decyzji należy rozpatrywać mając na uwadze zakres właściwości organów administracji publicznej oraz ich kompetencję. Jeżeli zatem cofnięcie, zniesienie, odwrócenie skutków prawnych decyzji wymaga takich działań, do których organ administracji publicznej nie ma umocowania ustawowego, to wtedy skutek prawny będzie nieodwracalny.
Należy odróżnić skutki prawne, które wywołała decyzja kwestionowana w postępowaniu o stwierdzenie jej nieważności, od skutków prawnych dotyczących tego samego przedmiotu, wywołanych późniejszymi decyzjami lub innymi zdarzeniami prawnymi. Skutki prawne wywołane przez późniejszą decyzję w stosunku do tego samego przedmiotu, którego dotyczyła decyzja wcześniejsza, nie mogą być automatycznie utożsamiane ze skutkami prawnymi wywołanymi przez decyzję wcześniejszą.
Tym samym ustalenie, czy z powodu zawarcia umowy notarialnej o oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste osobie trzeciej zachodzi nieodwracalność skutków prawnych decyzji administracyjnej, na podstawie której umowa ta została zawarta, może być przedmiotem badania w postępowaniu o stwierdzenie nieważności decyzji będącej podstawą umowy, tj. decyzji z dnia […] stycznia 1964 r.
Skargi na powyższą decyzję Ministra Infrastruktury z dnia […] sierpnia 2011 r. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wnieśli Spółdzielnia oraz Prezydent Miasta Poznania.
Prezydent Miasta Poznania zarzucił decyzji naruszenie przepisów art. 7, art. 77 § 1, art. 80, art. 156 § 1 pkt 2 K.p.a. Zdaniem skarżącego pomiędzy orzeczeniem nacjonalizacyjnym, a decyzją Prezydium Rady Narodowej Miasta Poznania z dnia […] października 1964 r. o oddaniu w użytkowanie wieczyste istnieje nierozerwalny związek w postaci koniecznego związku przyczynowego, który nie pozwala odrębnie traktować każdego z wymienionych aktów.
Natomiast Spółdzielnia zarzuciła zaskarżonej decyzji naruszenie: art. 232 § 1 i art. 235 § 1 K.c. poprzez ich niewłaściwą interpretację polegającą na niedostrzeżeniu koniecznego kauzalnego związku pomiędzy przejściem na własność Skarbu Państwa przedsiębiorstwa, a powstaniem nieodwracalnych skutków prawnych w postaci ustanowienia użytkowania wieczystego, wybudowaniu budynków mieszkalnych stanowiących własność użytkownika wieczystego oraz ustanowienia spółdzielczych własnościowych praw do lokali; art. 171 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych w brzmieniu obowiązującym przed dniem 31 lipca 2007 r. poprzez zignorowanie uprawnień spółdzielców, którym przysługują spółdzielcze własnościowe prawa do lokalu w budynkach; art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece poprzez odmowę stwierdzenia nieważności decyzji unicestwiającej uprawnienia Spółdzielni oraz spółdzielców, którym przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wynikające z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Ponadto Spółdzielnia zarzuciła naruszenie art. 156 § 2 K.p.a., art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.; art. 6 oraz art. 7 K.p.a., art. 8 K.p.a., art. 10 § 1 K.p.a., art. 73 § 1 K.p.a., art. 12 § 1 K.p.a., art. 138 § 1 pkt 2 w zw. z art. 127 § 3 K.p.a. oraz naruszenie przepisów konstytucyjnych: art. 2 Konstytucji RP polegające na odmowie ochrony praw rzeczowych słusznie nabytych przez wnioskodawcę oraz osoby, na rzecz których ustanowiono spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu; art. 21 ust 1, art. 64 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności poprzez odmowę ochrony majątkowych praw rzeczowych nabytych w dobrej wierze przez skarżącą oraz osoby, na rzecz których ustanowiono spółdzielcze własnościowe prawo do lokali; art. 32 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji RP poprzez dyskryminację skarżącej w stosunku do wielu innych użytkowników wieczystych, w odniesieniu do których w tożsamym stanie prawnym nie stwierdzono nieważności decyzji wywłaszczeniowych.
W odpowiedzi na skargi organ wniósł o ich oddalenie i podtrzymał argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 22 lutego 2012 r., sygn. akt IV SA/Wa 1758/11 oddalił w/w skargi, połączone do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia postanowieniem z dnia 8 lutego 2012 r. Sąd podzielił stanowisko organów, że stwierdzenie nieważności zarządzenia z dnia 1 grudnia 1952 r. o ustanowieniu przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem doprowadziło do sytuacji, w której brak było materialnej przesłanki pozostawienia przedsiębiorstwa w zarządzie przymusowym Państwa. Powoduje to stan rażąco sprzeczny z art. 2 ustawy z 1958 r. o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym, odpowiadający przesłance określonej w art. 156 § 1 pkt 2 K.p.a. i skutkuje stwierdzeniem nieważności orzeczenia o przejściu przedsiębiorstwa na własność Państwa. Zatem zasadnym było stwierdzenie w decyzji z dnia […] stycznia 1994 r., iż orzeczenie nacjonalizacyjne wydane zostało z rażącym naruszeniem prawa.
Ponadto, w ocenie Sądu I instancji, orzeczenie nacjonalizacyjne nie wywołało nieodwracalnych skutków prawnych. Zdaniem Sądu należy odróżnić skutki prawne decyzji nacjonalizacyjnej od skutków prawnych decyzji wydanych w innym postępowaniu lub innych zdarzeń prawnych, które również wywołały dalsze skutki prawne i mogą być przedmiotem oceny w zakresie nieodwracalności tych skutków w innych postępowaniach. Powołując się na uchwałę siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 marca 2000 r., sygn. akt OPS 14/99, Sąd I instancji stwierdził, że dotychczasowe orzecznictwo kwestię nieodwracalności skutków prawnych silnie wiąże z tym, że organ administracji nie może powstałych zdarzeń prawnych odwrócić własnymi środkami prawnymi w drodze indywidualnego aktu administracyjnego, co daje daleko idącą ochronę osobom trzecim, które na mocy czynności cywilnoprawnej nabyły prawo, poprzednim właścicielom zaś pozostaje jedynie dochodzenie roszczeń odszkodowawczych. Priorytet bowiem ochrony osób trzecich przed interesem poprzednich właścicieli budzi duże zastrzeżenia. Należałoby przyjąć, że podjęcie czynności cywilnoprawnej, której mocą nastąpiło przeniesienie własności lub obciążenie prawem rzeczowym przedmiotu, którego dotyczy nieważny akt administracyjny, nie stanowi przeszkody do stwierdzenia nieważności tego aktu na podstawie art. 156 § 1 K.p.a. Ponadto niestwierdzenie nieważności decyzji, gdy wywołała ona nieodwracalne skutki prawne, nie może być rozumiane i stosowane w taki sposób, iż podważony zostanie cel, któremu ta instytucja służy. Odstąpienie bowiem od stwierdzenia nieważności i ograniczenie się do stwierdzenia wydania jej z naruszeniem prawa oznacza pozostawienie w obrocie prawnym wadliwej decyzji i prowadzi do utrzymania skutków prawnych, które decyzja ta wywołała.
W ocenie Sądu wojewódzkiego, pozbawiony usprawiedliwionych podstaw jest zarzut skargi dotyczący nieuwzględnienia przez organ faktu zabudowania gruntów będących w użytkowaniu wieczystym Spółdzielni budynkami, stanowiącymi zgodnie z art. 235 K.c., własność skarżącej. Dla stwierdzenia bowiem nieważności orzeczenia nacjonalizacyjnego nie jest istotne, czy i jakie nakłady skarżąca poczyniła na powyższej nieruchomości. Nabycie prawa własności budynków wzniesionych na gruntach oddanych w użytkowanie wieczyste Spółdzielni, w oparciu o art. 235 § 1 K.c., nie jest związane z decyzją będącą przedmiotem postępowania nadzorczego, lecz z decyzją oddającą ten grunt w użytkowanie wieczyste.
W ten sam sposób Sąd ocenił zarzut naruszenia art. 171 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych w brzmieniu obowiązującym przed dniem 31 lipca 2007 r. Ustanowienie odrębnej własności lokali w budynkach wzniesionych na gruntach oddanych w użytkowanie wieczyste należy rozpatrywać jako przesłankę z art. 156 § 2 K.p.a. w postępowaniu o stwierdzenie nieważności decyzji dotyczącej oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste, a nie w postępowaniu o stwierdzenie nieważności decyzji dotyczącej przejścia na własność Państwa przedsiębiorstwa, w skład którego wchodziły powyższe nieruchomości.
W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie bezskuteczny jest także zarzut naruszenia art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, albowiem wpisanie spółdzielców, którym przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu, może mieć znaczenie jedynie w postępowaniu nadzorczym dotyczącym stwierdzenia nieważności decyzji o ustanowieniu użytkowania wieczystego.
W taki sam sposób należy ocenić argumentację skarżącej, iż za stwierdzeniem istnienia nieodwracalnych skutków prawnych przemawia fakt zawarcia umowy w formie aktu notarialnego o ustanowieniu użytkowania wieczystego w 1965 r., która to umowa została podpisana w oparciu o decyzję Prezydium Rady Narodowej Miasta Poznania z dnia […] października 1964 r. Również ujawnienie użytkowania wieczystego w księdze wieczystej, z podanych powyżej przyczyn, nie wpływa na zaistnienie przesłanki skutkującej nieodwracalnością skutków prawnych orzeczenia nacjonalizacyjnego.
Sąd I instancji nie dopatrzył się również naruszenia przez organy orzekające w niniejszej sprawie przepisów postępowania. Stwierdził, że organy podjęły wszelkie kroki niezbędne do wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy i uwzględniły interes społeczny jak i słuszny interes obywateli. Nie zostały również naruszone art. 21 ust. 1 Konstytucji, art. 64 Konstytucji oraz art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie nie uwzględnił także zarzutu naruszenia art. 32 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, który w ocenie Spółdzielni świadczy o dyskryminacji skarżącej wobec innych użytkowników wieczystych, w odniesieniu do których, w tożsamym stanie prawnym, nie stwierdzono nieważności decyzji wywłaszczeniowej.
Skargi kasacyjne od powołanego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 22 lutego 2012 r. złożyli Prezydent Miasta Poznania i Spółdzielnia, wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
W skardze kasacyjnej Prezydent Miasta Poznania zarzucił Sądowi I instancji naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 145 § 1 pkt 1 lit. c P.p.s.a. w zw. z art. 156 § 2 K.p.a. poprzez nieuchylenie zaskarżonych decyzji w sytuacji wykazania w toku postępowania administracyjnego okoliczności wskazujących na wywołanie przez orzeczenie nacjonalizacyjne nieodwracalnych skutków prawnych (ustanowienie prawa użytkowania wieczystego na wywłaszczonym gruncie, wzniesienie budynków mieszkalnych przez Spółdzielnię i nabycie od niej przez osoby trzecie spółdzielczych praw własnościowych do lokali).
Z kolei Spółdzielnia zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie:
1. prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie (brak zastosowania) lub błędną wykładnię, tj.:
a) art. 232 § 1 oraz art. 235 § 1 K.c. polegające na braku uznania za nieodwracalne skutki prawne ustanowienia użytkowania wieczystego na rzecz Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej „[…]” (poprzednika prawnego skarżącej) oraz wybudowania budynków mieszkalnych stanowiących własność Spółdzielni, spowodowane niedostrzeżeniem koniecznego związku pomiędzy ustanowieniem użytkowania wieczystego oraz wybudowaniem budynków przez użytkownika wieczystego, a orzeczeniem nacjonalizacyjnym,
b) art. 171 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116), w brzmieniu obowiązującym przed dniem 31 lipca 2007 r., poprzez ignorancję uprawnień spółdzielców, którym przysługują spółdzielcze własnościowe prawa do lokali w budynkach wzniesionych przez poprzednika prawnego skarżącej i niedostrzeżenie związku przyczynowego pomiędzy przejęciem przez Skarb Państwa własności nieruchomości, a ustanowieniem w budynku wzniesionym przez spółdzielnię, jako użytkownika wieczystego, spółdzielczych własnościowych praw do lokali,
c) art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361), polegające na odmowie uznania za nieodwracalny skutek prawny nabycia na podstawie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych:
– użytkowania wieczystego oraz odrębnej własności budynków przez poprzednika prawnego skarżącej,
– spółdzielczych własnościowych praw do lokali przez członków wyżej wymienionej spółdzielni,
d) art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. Nr 32, poz. 159), w brzmieniu obowiązującym w 1964 r., oraz art. 234 w zw. z art. 158 K.c., polegające na bezzasadnym przyjęciu, że ustanowienie wieczystego użytkowania na rzecz poprzednika prawnego skarżącej nastąpiło na mocy decyzji Prezydium Rady Narodowej Miasta Poznania z dnia […] października 1964 r., nr […], a nie w skutek zawarcia umowy cywilnoprawnej w formie aktu notarialnego Nr Rep. […] z dnia […] stycznia 1965 r.,
e) art. 2 Konstytucji RP polegające na:
– odmowie ochrony praw rzeczowych słusznie nabytych przez skarżącą oraz członków spółdzielni, na rzecz których ustanowiono spółdzielcze własnościowe prawa do lokali,
– pogłębieniu stanu niepewności prawnej w kontekście prawomocnej decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Poznaniu z dnia […] maja 1996 r., nr […], odmawiającej stwierdzenia nieważności decyzji Prezydium Rady Narodowej Miasta Poznania z dnia […] października 1964 r., nr […] – oddającej przedmiotową nieruchomość w użytkowanie wieczyste poprzednikowi prawnemu skarżącej – ze względu na jej nieodwracalne skutki,
f) art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na odmowie ochrony praw rzeczowych nabytych w dobrej wierze przez skarżącą (użytkowanie wieczyste) oraz osoby, na rzecz których ustanowiono spółdzielcze własnościowe prawa do lokali,
g) art. 32 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na dyskryminacji skarżącej w stosunku do wielu innych użytkowników wieczystych, w odniesieniu do których nie stwierdzono nieważności decyzji wywłaszczeniowej – w szczególności za dyskryminację uznać należy różnicowanie sytuacji prawnej użytkowników wieczystych w zależności od tego, czy ustanowienie użytkowania poprzedzone było decyzją o oddaniu nieruchomości w użytkowanie wieczyste, czy też bez wydawania odrębnej decyzji ustanowiono użytkowanie mocą czynności cywilnoprawnej,
2. przepisów postępowania, które miały istotny wpływ na wynik sprawy tj.:
a) art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2005 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269 z późn. zm.) oraz art. 3 § 1 w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit. a), b) i c) P.p.s.a., polegające na zaniechaniu uchylenia decyzji Ministra Infrastruktury naruszającej wcześniej wymienione przepisy prawa materialnego oraz następujące przepisy postępowania:
– art. 156 § 2 K.p.a. poprzez odmowę stwierdzenia nieważności decyzji Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia […] stycznia 1994 r. w sytuacji, gdy to orzeczenie wywołało nieodwracalne skutki prawne w postaci ustanowienia prawa odpłatnego użytkowania wieczystego, ujawnienia tego prawa w księdze wieczystej, zabudowania gruntów budynkami mieszkalnymi, ustanowienia dla większości lokali znajdujących się w powyższych budynkach spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu na rzecz osób trzecich – członków spółdzielni,
– art. 156 § 1 pkt 2 K.p.a. poprzez odmowę stwierdzenia nieważności decyzji Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia […] stycznia 1994 r. wydanej z rażącym naruszeniem prawa, tj. nieuwzględniającej przesłanki zaistnienia nieodwracalnych skutków prawnych, ze względu na które stwierdzenie nieważności decyzji jest niemożliwe (art. 156 § 2 K.p.a.),
– art. 6 oraz art. 7 K.p.a. poprzez rozstrzygnięcie przez Ministra Infrastruktury sprawy w sposób naruszający przepisy prawa, a także z pominięciem interesu społecznego i słusznego interesu obywateli – osób, które w dobrej wierze i w zaufaniu do treści ksiąg wieczystych nabyły spółdzielcze własnościowe prawa do lokali znajdujących się w budynkach wzniesionych na oddanej w użytkowanie wieczyste nieruchomości,
– art. 8 K.p.a. poprzez obarczenie skarżącej oraz osób, które nabyły spółdzielcze własnościowe prawa do lokali skutkami niezgodnych z prawem działań organów administracji, co narusza zasadę pogłębiania zaufania obywateli do organów Państwa,
– art. 12 § 1 K.p.a. poprzez brak wnikliwego działania i pominięcie koniecznego związku pomiędzy orzeczeniem nacjonalizacyjnym a ustanowieniem użytkowania wieczystego na rzecz poprzednika prawnego skarżącej,
– art. 138 § 1 pkt 2 w zw. z art. 127 § 3 K.p.a. poprzez utrzymanie w mocy przez Ministra Infrastruktury decyzją z dnia […] sierpnia 2011 r. podlegającej uchyleniu decyzji z dnia 28 lutego 2011 r.,
– art. 10 § 1 K.p.a. poprzez niezapewnienie skarżącej bez jej winy czynnego udziału w toku postępowania odwoławczego i uniemożliwienie wypowiedzenia się co do zebranych dowodów, materiałów oraz zgłoszonych żądań,
– art. 73 § 1 K.p.a. poprzez nieuzasadnioną odmowę wydania skarżącej kserokopii dokumentów z akt postępowania, czym została pozbawiona możliwości czynnego, merytorycznego wzięcia udziału w postępowaniu z wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy,
b) art. 106 § 3 P.p.s.a. poprzez brak przeprowadzenia postępowania dowodowego celem wyjaśnienia wszystkich wątpliwości w sprawie i pominięcie okoliczności wykreślenia prawa użytkowania wieczystego przyznanego skarżącej z księgi wieczystej na skutek wydania skarżonej decyzji stwierdzającej nieważność orzeczenia nacjonalizacyjnego,
c) art. 113 § 1 P.p.s.a. poprzez zamknięcie rozprawy pomimo niewyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, co znalazło wyraz w uzasadnieniu skarżonego wyroku, które milczy na temat rzeczywistych skutków wydania skarżonej decyzji stwierdzającej nieważność orzeczenia nacjonalizacyjnego,
d) art. 133 § 1 P.p.s.a. poprzez nieodniesienie się w uzasadnieniu skarżonego wyroku do okoliczności wykreślenia prawa użytkowania wieczystego ustanowionego na rzecz skarżącej z księgi wieczystej na skutek wydania skarżonej decyzji stwierdzającej nieważność orzeczenia nacjonalizacyjnego w sytuacji, gdy okoliczność ta została podniesiona we wniosku o stwierdzenie nieważności, a na jej potwierdzenie zostały załączone stosowne dokumenty,
e) art. 141 P.p.s.a. poprzez błędne wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia w zakresie stwierdzenia, że decyzja Prezydium Rady Narodowej Miasta Poznania z dnia […] października 1964 r. kreowała prawo wieczystego użytkowania poprzednika prawnego skarżącej, podczas gdy zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach ustanowienie użytkowania wieczystego następowało w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego,
f) art. 151 P.p.s.a. poprzez oddalenie skargi zasługującej na uwzględnienie.
Wyżej zarzucane uchybienia przepisom postępowania miały istotny wpływ na wynik sprawy. Ich konsekwencją jest skarżony wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, u podstaw którego znalazło się błędne założenie o poprawności twierdzenia podnoszonego przez Ministra Infrastruktury, że ustanowienie użytkowania wieczystego oraz spółdzielczych własnościowych praw do lokali nie jest nieodwracalnym skutkiem prawnym, powodującym niemożliwość stwierdzenia nieważności orzeczenia nacjonalizacyjnego.
Ponadto, z uwagi na istotę problemu wyłaniającego się w niniejszej sprawie, Spółdzielnia wniosła, aby Naczelny Sąd Administracyjny, w trybie art. 187 § 1 P.p.s.a., przedstawił pod rozstrzygnięcie składowi siedmiu sędziów tego Sądu, następujące zagadnienie: „Czy w sytuacji, gdy stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej przenoszącej własność gruntu na Skarb Państwa doprowadziło do wykreślenia prawa użytkowania wieczystego ustanowionego na rzecz osoby trzeciej (która nabyła to prawo w dobrej wierze), pomimo iż nie została uchylona deklaratoryjna decyzją o przyznaniu prawa użytkowania wieczystego, bądź podważony akt notarialny ustanawiający to prawo, należy uznać ustanowienie użytkowania wieczystego za nieodwracalny skutek prawny decyzji przenoszącej własność gruntu na Skarb Państwa i orzec, że stwierdzenie nieważności nastąpiło z naruszeniem dyspozycji art. 156 § 2 K.p.a. wobec wywołania nieodwracalnych skutków prawnych?”.
W szczegółowych uzasadnieniach skarg kasacyjnych strony skarżące przedstawiły swoje argumenty na poparcie zasadności postawionych w nich zarzutów.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skargi kasacyjne zasługują na uwzględnienie.
Stosownie do art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2012 r., poz. 270 ze zm. – zwanej dalej „P.p.s.a.”), Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod uwagę tylko okoliczności uzasadniające nieważność postępowania, a które to okoliczności w tym przypadku nie zachodziły. Tak więc postępowanie kasacyjne, w niniejszej sprawie, sprowadzało się wyłącznie do badania zasadności podstaw kasacyjnych, przytoczonych w w/w skargach kasacyjnych.
Istota niniejszej sprawy sprowadza się do kwestii, czy zasadnie Sąd I instancji w zaskarżonym wyroku uznał, że w dacie wydania przez Ministra Budownictwa i Gospodarki Przestrzennej decyzji z dnia […] stycznia 1994 r., orzeczenie Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia […] kwietnia 1963 r., które zostało wydane z rażącym naruszenie prawa, nie wywołało nieodwracalnych skutków prawnych w rozumieniu art. 156 § 2 K.p.a. Ten nieodwracalny skutek prawny jest związany z oddaniem nieruchomości w użytkowanie wieczyste.
Poprzedzając analizę stanu faktycznego niniejszej sprawy zaznaczyć należy, że już samo ujęcie stanu „nieodwracalnych skutków prawnych” budzi poważne rozbieżności zarówno w orzecznictwie, w tym również Naczelnego Sądu Administracyjnego, jak i doktrynie.
Wskazując na dotychczasowe stanowisko prezentowane zarówno przez Naczelny Sąd Administracyjny, jak i Sąd Najwyższy (w szczególności w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1992 r., sygn. akt III AZP 4/92, uchwałach Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 grudnia 1996 r., sygn. akt OPS 7/96, z dnia 9 listopada 1998 r., sygn. akt OPK 4/98 i z dnia 20 marca 2000 r., sygn. akt OPS 14/99) skład orzekający przyjął, że nieodwracalne skutki prawne to takie, których organ administracji nie może odwrócić w ramach własnych kompetencji przez wydanie indywidualnego aktu administracyjnego.
Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, w okolicznościach niniejszej sprawie – ustanowienie prawa użytkowania wieczystego w drodze czynności cywilnoprawnych stanowiło przeszkodę do stwierdzenia nieważności powołanego orzeczenia nacjonalizacyjnego, gdyż Minister Budownictwa i Gospodarki Przestrzennej, działający w granicach obowiązywania norm prawa publicznego, nie miał umocowania do „odwrócenia” tego skutku, tj. doprowadzenia do sytuacji, w której prawo użytkowania wieczystego i własności budynków przestanie przysługiwać podmiotowi, który to prawa nabył.
W tym miejscu zasadne jest odwołanie się do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2011 r. (sygn. akt III CZP 90/10, OSNC 2011/7-8 poz. 76), w której jednoznacznie stwierdzono, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych chroni nabywcę użytkowania wieczystego także w razie wadliwego wpisu w księdze wieczystej Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego jako właściciela nieruchomości.
W uchwale tej Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że „w każdym razie brak stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej właśnie ze względu na działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych i potrzeba zapewnienia w ten sposób ochrony prawnej osobie trzeciej (nabywcy prawa) ma istotne znaczenie dla prawnej stabilizacji stosunków prawnorzeczowych. Chodzi o wtórny efekt decyzji nadzorczej (art. 156 § 2 K.p.a.) w postaci sanowania pierwotnej, wadliwej decyzji administracyjnej i stwierdzenie, że wytworzony przez tę decyzję stan prawnorzeczowy (zmiana właściciela gruntu) w sferze obrotu cywilnoprawnego może być definitywny.”.
W przypadku zaistnienia w sprawie nieodwracalnych skutków prawnych organ administracyjny nie ma więc podstawy prawnej, w oparciu o którą byłby upoważniony, do ingerencji w stosunki cywilnoprawne powstałe po wydaniu decyzji uwłaszczeniowej tj. w drodze przeprowadzenia postępowania administracyjnego, czy wydania indywidualnego aktu administracyjnego.
Przenosząc zatem powyższe rozważania do realiów niniejszej sprawy stwierdzić należy, że decyzja nacjonalizacyjna z dnia […] kwietnia 1963 r., wydana w trybie przepisów ustawy z dnia 25 lutego 1958 r. o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym, wywołała skutek nie tylko w postaci przejęcia własności nieruchomości przez Skarb Państwa, ale również jej bezpośrednim skutkiem było stworzenie podstawy do ustanowienia na tym gruncie prawa użytkowania wieczystego, które – w przedmiotowej sprawie – nastąpiło na rzecz Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej „[…]” (poprzednika prawnego skarżącej). Oddanie spornego gruntu w użytkowanie wieczyste nastąpiło na podstawie umowy notarialnej z dnia […] stycznia 1965 r., nie zaś – jak błędnie przyjął Sąd I instancji i organy – na mocy decyzji Prezydium Rady Narodowej Miasta Poznania z dnia […] października 1964 r. Decyzja z 1964 r. nie wywoływała żadnych skutków prawnych w obszarze prawa cywilnego. Zgodnie bowiem art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. Nr 32, poz. 159), w brzmieniu obowiązującym w 1964 r., oraz art. 234 w zw. z art. 158 K.c., do ustanowienia użytkowania wieczystego konieczne było zawarcie umowy cywilnoprawnej w formie aktu notarialnego. Zatem aktem kreującym prawo użytkowania wieczystego poprzednika prawnego skarżącej była umowa z dnia […] stycznia 1965 r. zawarta w formie aktu notarialnego, a nie w/w decyzja administracyjna z 1964 r., która stanowiła jedynie nieodzowną przesłankę umożliwiającą zawarcie przyszłej umowy. Bezpośrednio natomiast nie prowadziła do powstania skutku cywilno-prawnego, na co wskazywano ówcześnie w doktrynie (vide: J. Starościak, Prawne formy działania administracji, Warszawa 1957, s. 178; A. Wolter, Prawo cywile, s. 299; E. Łętowska, J. Łętowski, Komentarz do uchwały SN z 25 kwietnia 1964 r., [w] Funkcjonowanie administracji w świetle orzecznictwa, t. I, Warszawa 1967, s. 93 i nast., oraz tam cyt. literatura; T. Smyczyński, Skutki cywilnoprawne aktu administracyjnego, s. 39 i nast.).
Sąd Najwyższy w fundamentalnej uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej z dnia 25 kwietnia 1964 r., sygn. akt III CO 12/64 (OSNCP 1964/12 poz. 244), analizując charakter decyzji stanowiącej podstawę do zawarcia umowy ustanowienia użytkowania wieczystego, wyraził pogląd, że „decyzja ta kończy etap przygotowań potrzebnych do ustalenia istotnej – z punktu widzenia ustawy z dnia 28 maja 1957 r. – treści cywilnoprawnego oświadczenia woli, które ma być złożone przy zawarciu umowy. Niepodobna przyjąć, żeby Kodeks postępowania administracyjnego, przewidując możność uchylenia ostatecznych decyzji, miał również na myśli decyzje tego rodzaju, które w istocie służą tylko przygotowaniu cywilnoprawnego oświadczenia woli, które nie są same przez się źródłem stosunku prawnego, lecz właściwym źródłem wzajemnych praw i obowiązków jest cywilna umowa.
Po drugie, gdyby nawet pominąć powyższy punkt widzenia, to w każdym razie późniejsze uchylenie decyzji ostatecznej, po zawarciu na jej podstawie umowy, nie powoduje nieważności umowy (…).
Nie ma znaczenia nawet uchylenie ostatecznej decyzji z powodu jej nieważności z mocy art. 137 K.p.a. Kodeks postępowania administracyjnego nie zna decyzji nieważnych z mocy samego prawa, wadliwość zatem decyzji ostatecznej nie stanowi przeszkody do zawarcia umowy, wobec czego również uchylenie tej decyzji samo przez się nie pociąga za sobą nieważności umowy. Nie oznacza to oczywiście, że wadliwość decyzji nie ma w ogóle znaczenia dla ważności umowy, ale w każdym razie przyczyną nieważności umowy nie byłby w takim wypadku sam fakt uchylenia decyzji.”.
Biorąc zatem pod uwagę, że ustanowienie użytkowania wieczystego warunkowało wcześniejsze przejęcie własności nieruchomości przez Skarb Państwa oraz fakt, że prawo to kreowała umowa zawarta w formie aktu notarialnego, to odwrócenie skutku prawnego ustanowienia tego prawa rzeczowego na gruncie Skarbu Państwa wymagałoby takich działań, do których organ administracji publicznej nie ma umocowania ustawowego, co świadczy o nieodwracalności tego skutku prawnego. Nawet ewentualne wyeliminowanie z obrotu prawnego powołanej decyzji z 1964 r. nie miałoby żadnego znaczenia dla bytu prawnego samej umowy.
Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego oddanie nieruchomości w drodze umowy w użytkowanie wieczyste osobie trzeciej, na podstawie przepisów powołanej ustawy o gospodarce terenami w miastach i osiedlach, oznacza, że wadliwe orzeczenie nacjonalizacyjne nie może być usunięte z obrotu prawnego, z uwagi na zaistnienie tzw. wtórnej legalności, polegającej na ukształtowaniu w pełni chronionego prawa do nieruchomości, jakim jest prawo użytkowania wieczystego. Okoliczność ta w przypadku stwierdzenia, że orzeczenie nacjonalizacyjne dotknięte jest wadą określoną w art. 156 § 1 pkt 2 K.p.a. oznacza wystąpienie nieodwracalnego skutku prawnego w rozumieniu art. 156 § 2 K.p.a.
W żadnym razie, wbrew stanowisku zaprezentowanemu w zaskarżonym wyroku, skutku tego nie można wiązać z decyzją z października 1964 r. o oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste wydaną na podstawie § 10 rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 12 sierpnia 1957 r. w sprawie trybu dokonywania sprzedaży przez Państwo domów mieszkalnych i innych nieruchomości (Dz. U. Nr 44, poz. 206 ze zm.) z uwagi na to, że ze swojej istoty decyzja ta nie wywoływała żadnych skutków prawnorzeczowych.
W związku z powyższym, zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 156 § 2 K.p.a. w zw. z art. 156 § 1 pkt 2 K.p.a. poprzez błędne uznanie, że oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste na rzecz Spółdzielni nie stanowi nieodwracalnego skutku prawnego, uniemożliwiającego wyeliminowanie z obrotu prawnego orzeczenia nacjonalizacyjnego. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, oddanie spornego gruntu w użytkowanie wieczyste Spółdzielni aktem notarialnym z 1965 r., a następnie postawienie na nim budynków i ustanowienie własnościowych praw do lokali na rzecz osób trzecich, stanowi nieodwracalny skutek prawny w rozumieniu art. 156 § 2 K.p.a. Tym samym niemożliwym staje się stwierdzenie nieważności orzeczenia nacjonalizacyjnego, tylko orzeczenie, że zostało ono wydane z naruszeniem prawa.
Za takim stanowiskiem przemawia również zasada ochrony osób trzecich działających w dobrej wierze i zasady bezpieczeństwa tego obrotu, co sprzyja postulatowi intensyfikacji ochrony prawnej użytkownika wieczystego (vide: uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 15 lutego 2011 r., sygn. akt III CZP 90/10).
Ponadto jednak stwierdzenie nieważności powołanego orzeczenia doprowadziło do skomplikowania sytuacji następców prawnych poprzednich właścicieli, ponieważ nie mogli uzyskać ani odszkodowania, jak też przejąć faktycznie przedmiotowej nieruchomości we władanie. Przy tym organ nadzoru doprowadził do sytuacji, kiedy to wszelkie negatywne konsekwencje wadliwej decyzji miałaby ponosić w praktyce Spółdzielnia, kiedy to bezdyskusyjnie szkodę wyrządzoną poprzednim właścicielom powinien zrekompensować Skarb Państwa.
Naczelny Sąd Administracyjny ma świadomość szczególnie złożonej i skomplikowanej sytuacji w sprawach dotyczących unieważnienia decyzji nacjonalizacyjnych wydanych w czasach reżimu komunistycznego, jednak naprawiając dawne szkody nie można jednocześnie kreować nieproporcjonalnie ogromnych nowych szkód podmiotom, które nie miały żadnego związku z wydaniem niezgodnych z prawem orzeczeń.
Na ten kontekst wskazuje w szczególności orzecznictwo Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w wyrokach Pincová i Pinc przeciwko Republice Czeskiej, nr 36548/97, ECHR 2002-VIII; Raicu przeciwko Rumunii, nr 28104/03, 19 października 2006 r., Păduraru przeciwko Rumunii, nr 63252/00, ECHR 2005-XII.; Bečvář i Bečvářová przeciwko Republice Czech nr 58358/00, 14 grudnia 2004 r.; Netolický i Netolická przeciwko Republice Czech nr 55727/00, Velikovi i inni przeciwko Bułgarii, nr 43278/98, 45437/99, 48014/99, 48380/99, 51362/99, 53367/99, 60036/00, 73465/01 i 194/02, 15 marca 2007 r.).
Odnosząc się do pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej Sąd stwierdził, że nie doszło na naruszenia zarzucanych przepisów postępowania, które miałyby wpływ na wynik postępowania. Cała wadliwość zaskarżonego wyroku tkwi w błędnym zastosowaniu art. 156 § 2 K.p.a. Przy tym zarzut obejmujący naruszenie art. 156 § 1 pkt 2 oraz art. 156 § 2 K.p.a., w istocie miał charakter naruszenia prawa materialnego w rozumieniu art. 174 pkt 1 P.p.s.a.
Zaskarżonemu wyrokowi nie można również zarzucić naruszenia przepisów Konstytucji RP, art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, ponieważ w przedmiotowej sprawie nie kształtowały one stanu prawnego w dacie wydania przez Ministra Budownictwa i Gospodarki Przestrzennej orzeczenia nadzorczego, którego ocena legalności była przedmiotem postępowania przed Sądem I instancji.
Ponieważ w niniejszym postępowaniu stan faktyczny przyjęty w zaskarżonym wyroku był prawidłowy i nie było naruszeń przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a w zaskarżonym wyroku doszło jedynie do naruszenia w/w przepisów prawa materialnego, to w tej sytuacji Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 188 P.p.s.a., uchylił zaskarżony wyrok i rozpoznał skargę, a na podstawie art. 145 § 1 pkt.1 lit. a oraz art. 135 P.p.s.a. uchylił zaskarżoną decyzję i poprzedzającą ją decyzję organu nadzoru. Zarówno bowiem zaskarżona decyzja, jak i poprzedzającą ją decyzja Ministra Infrastruktury z dnia 28 lutego 2011 r. naruszają art. 156 § 1 pkt 2 K.p.a. oraz art. 156 § 2 K.p.a. poprzez błędne uznanie, że oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste nie stanowiło negatywnej przesłanki uniemożliwiającej w 1994 r. stwierdzenie nieważności orzeczenia nacjonalizacyjnego.
Z przytoczonych względów Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że skargi kasacyjne zawierają uzasadnione podstawy i na podstawie art. 188 w zw. z art. 145 § 1 pkt 1 lit a P.p.s.a., orzekł jak w sentencji wyroku. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 203 pkt 1 powołanej ustawy.
Tekst wyroku pochodzi z Centralnej Bazy Orzeczeń Sądów Administracyjnych – http://orzeczenia.nsa.gov.pl
