Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje praw autorskich: autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Wraz ze śmiercią twórcy nie gaśnie ochrona tych praw.
Autorskie prawa osobiste
Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
- autorstwa utworu;
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Zasadą jest, że za życia osobiste prawa autorskie wykonuje sam twórca lub osoby przez niego wskazane (np. w drodze umowy).
Wykonywanie autorskich praw osobistych po śmierci twórcy
Po śmierci twórcy tylko niektóre osoby są uprawnione do wykonywania autorskich praw osobistych i występowania z powództwem o ich ochronę. Zgodnie z prawem, jeżeli twórca nie wyraził innej woli, autorskie prawa osobiste po śmierci twórcy wykonuje małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. Jeżeli twórca nie wyraził odmiennej woli, wyżej wymienione osoby są uprawnione w tej samej kolejności do wystąpienia z powództwem o ochronę tych praw. Z tego względu, jeżeli twórca przed śmiercią nie wyraził innej woli, to np. o zgodę na wydanie jego książki należy zwrócić się do jego małżonka, a w jego braku kolejno do jego dzieci, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa.
Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, z powództwem, o którym mowa powyżej, może również wystąpić stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała prawami autorskimi zmarłego twórcy.
Autorskie prawa majątkowe
Majątkowe prawa autorskie mogą być zbyte oraz są ograniczone w czasie. Prawa te obejmują wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Autorskie prawa majątkowe podlegają dziedziczeniu, a spadkobiercy mogą po śmierci twórcy dalej rozporządzać jego dziełami i pobierać z tego tytułu korzyści.
Z dziedziczeniem autorskich praw majątkowych ściśle związany jest czas ich trwania. Z zastrzeżeniem wyjątków ustawowych, autorskie prawa majątkowe wygasają co do zasady z upływem 70 lat od śmierci twórcy, a w przypadku utworów współautorskich – od śmierci tego ze współtwórców, który przeżył pozostałych.
W odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – okres 70 lat liczy się od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość.
W odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – okres 70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia.
Jeżeli bieg terminu wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpoczyna się od rozpowszechnienia utworu, a utwór rozpowszechniono w częściach, odcinkach, fragmentach lub wkładkach, bieg terminu liczy się oddzielnie od daty rozpowszechnienia każdej z wymienionych części.
Czas trwania praw liczy się w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg terminów.
Przykładowo:
Jeśli twórca umrze w 2024 r., to autorskie prawa majątkowe wygasną z końcem 2095 r. (czas wygaśnięcia autorskich praw majątkowych rozpocznie się od 1 stycznia 2025 r.).
Dziedziczenie praw autorskich majątkowych
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej autorskie prawa majątkowe do utworu mogą przejść na inne osoby m.in. w drodze dziedziczenia. Prawo autorskie nie przewiduje w zasadzie odrębnych reguł dziedziczenia autorskich praw majątkowych, ograniczając się jedynie do stwierdzenia, że autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia.
Przedmiotem dziedziczenia może być autorskie prawo majątkowe do konkretnego utworu, jak też każde z wyodrębnionych przez ustawę uprawnień majątkowych (prawo do korzystania, do rozporządzania oraz do wynagrodzenia).
Jednakże nie wszystkie prawa związane z utworem są dziedziczone. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą. Obowiązkiem takim jest na przykład zobowiązanie umowne do stworzenia utworu i przeniesienia na kontrahenta autorskich praw majątkowych.
Majątkowe prawa autorskie do utworu przechodzą na następców prawnych w drodze sukcesji uniwersalnej pod warunkiem, że istniały one w chwili otwarcia spadku, tj. w chwili śmierci spadkodawcy. Autorskie prawa majątkowe mogą przejść na spadkobierców w drodze dziedziczenia ustawowego lub na mocy testamentu.
Dziedziczenie ustawowe
Przy dziedziczeniu ustawowym (tj. gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu), w pierwszej kolejności autorskie prawa majątkowe dziedziczą w częściach równych małżonek oraz dzieci zmarłego. W takim przypadku część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 spadku. W sytuacji, gdy dziecko zmarło wcześniej niż spadkodawca, w jego miejsce mogą wstąpić dzieci tego zmarłego dziecka. W braku takich spadkobierców, w ich miejsce wstępują rodzice zmarłego, dalej bracia i siostry, a w dalszej kolejności dziadkowie zmarłego, ciocie, wujowie. W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. Kiedy nie pozostali żadni spadkobiercy z rodziny, autorskie prawa majątkowe dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Wprowadza jednak zasadę, że jeżeli autorskie prawa majątkowe jednego ze współtwórców miałyby przypaść Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu, część ta przechodzi na pozostałych przy życiu współtwórców lub ich następców prawnych, stosownie do wielkości ich udziałów.
Testament
Jeżeli wolą twórcy jest, aby po jego śmierci z autorskich praw majątkowych korzystała konkretna osoba, to powinien sporządzić testament i powołać tę osobę do całości spadku. Testament można sporządzić odręcznie lub u notariusza – w formie aktu notarialnego. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Jest to zapis windykacyjny. Jego przedmiotem może być zbywalne prawo majątkowe a zatem także autorskie prawa majątkowe.
Należy jednak pamiętać, że do dziedziczenia testamentowego – tak jak do spadkobrania ustawowego – znajdują zastosowanie bezwzględnie obowiązujące przepisy ograniczające czas trwania autorskich praw majątkowych. Niezależnie zatem od podstawy spadkobrania, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych. Śmierć spadkobierców lub ich następców nie powoduje rozpoczęcia na nowo biegu tego 70-letniego terminu.
Procedura stwierdzenia nabycia spadku po zmarłym twórcy
Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów Kodeksu cywilnego. Spadek otwiera się z chwilą śmierci twórcy (spadkodawcy) i z tą też chwilą spadkobierca lub spadkobiercy nabywają spadek.
Stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić w ramach postępowania sądowego lub przed notariuszem. Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Notariusz na zasadach określonych w przepisach sporządza akt poświadczenia dziedziczenia.
Stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.
Sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy testamentowi i jako spadkobiercy ustawowi zgodnie z kolejnością dziedziczenia.
Druga droga stwierdzenia nabycia spadku polega na sporządzeniu przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia, który po zarejestrowaniu w Rejestrze Spadkowym ma skutek prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić częściowo na podstawie testamentu, a w pozostałym zakresie na podstawie ustawy.
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawach dotyczących praw autorskich to zadzwoń pod numer 61 852 26 10 lub napisz e-mail na adres pmj@jarzpartner.pl i umów się na pierwszą konsultację w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy.
Skontaktuj się ze mną
