Zgodnie z art. 36 ust. 1 Ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2017, poz. 1073 tekst jedn. wraz z późn. zm.; dalej jako: u.p.z.p.) jeżeli, w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą, korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone, właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości może, z zastrzeżeniem art. 36 ust. 2 u.p.z.p., żądać od gminy odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę albo wykupienia nieruchomości lub jej części.
W wyroku z 20 lutego 2018 roku o sygn. akt I ACa 850/17 Sąd Apelacyjny w Katowicach rozstrzygnął sprawę, w której powodowie domagali się zasądzenie od gminy odszkodowania na podstawie ww. przepisu wobec istotnego ograniczenia korzystania z ich nieruchomości w sposób zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem w związku z uchwaleniem planu miejscowego.
Pozwana gmina zakwestionowała uprawnienie powodów do dochodzenia roszczenia.
W wyroku z 20 lutego 2018 roku Sąd Apelacyjny w Katowicach podzielił prezentowany w orzecznictwie pogląd, zgodnie z którym legitymacja czynna do dochodzenia roszczeń z art. 36 ust. 1 u.p.z.p. przysługuje właścicielom albo użytkownikom wieczystym, których dotknęły skutki zmian w planowaniu przestrzennym, czyli osobom, którym przysługiwały wymienione prawa do nieruchomości w chwili wejścia w życie nowego lub zmienionego planu miejscowego. Osoby te muszą być właścicielami albo użytkownikami wieczystymi nieruchomości do chwili zamknięcia rozprawy przed sądem drugiej instancji.
W opisywanej sprawie, choć powodowie byli właścicielami nieruchomości w dacie złożenia pozwu, to utracili to prawo przez jego sprzedaż w drodze licytacji komorniczej.
Tym samym, utrata przed zamknięciem rozprawy przed sądem drugiej instancji prawa własności nieruchomości, której dotyczy roszczenie z art. 36 ust. 1 u.p.z.p. przesądza o utracie legitymacji czynnej do dochodzenia roszczenia, a w konsekwencji o oddaleniu powództwa.
Pogląd ten znajduje potwierdzenie m.in. w wyrokach Sądu Najwyższego z 29 września 2015 roku o sygn. akt II CSK 653/14 oraz z 6 października 2016 roku o sygn. akt IV CSK 778/15.
Powodowie bronili również swojego stanowiska co do posiadania legitymacji czynnej powołując się na art. 192 pkt 3) K.p.c., zgodnie z którym zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.
Możliwość żądania odszkodowania od gminy w przypadku obniżeniu wartości nieruchomości w związku z uchwaleniem planu miejscowego lub jego zmianą, która została następnie zbyta przez właściciela albo użytkownika wieczystego, który nie skorzystał z praw określonych w art. 36 ust. 1 i 2 u.p.z.p., przewidziana jest w art. 36 ust. 3 u.p.z.p.
Sąd Apelacyjny w Katowicach wskazał jednak, że ww. przepis stanowi o „zbyciu” nieruchomości, natomiast powodowie zostali pozbawieni prawa własności na skutek egzekucji komorniczej, co przekreśla możliwość jego zastosowania.
Odnosząc się do ustalenia wysokości odszkodowania przewidzianego w art. 36 ust. 1 pkt 1 u.p.z.p., Sąd Apelacyjny w Katowicach stwierdził, że należy do niego stosować art. 363 § 2 Kodeksu cywilnego, który formułuje zasadę ustalania wysokości odszkodowania pieniężnego według cen z daty ustalenia odszkodowania. Przyjęcie powyższego jest zgodne z wyrażoną w art. 316 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego zasadą uwzględniania przez sąd przy wyrokowaniu stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy.
