9 lipca 2018 roku weszła w życie zmiana przepisów Kodeksu cywilnego dotycząca przedawnienia roszczeń.
W poprzednim stanie prawnym ogólny termin przedawnienia roszczeń wynosił 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata.
Obecnie termin dziesięcioletni uległ skróceniu do 6 lat. Dodatkowo do art. 118 Kodeksu cywilnego wprowadzono nowy zapis, który stanowi, iż koniec terminu przedawnienia, jeżeli jest dłuższy niż dwa lata, przypada na 31 grudnia danego roku. Z powyższego wynika, że terminy przedawnienia zostaną w większości przypadków wydłużone do końca roku.
Należy pamiętać, że również roszczenia stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju oraz roszczenia stwierdzone ugodą zawartą przed sądem czy mediatorem przedawniają się z upływem 6 lat.
Do art. 117 Kodeksu cywilnego dodano § 21, według którego po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.
Dotychczas, gdy wpływał do sądu np. pozew przeciwko konsumentowi o zapłatę roszczenia przedawnionego, aby doprowadzić do oddalenia powództwa należało podnieść stosowny zarzut. Nowelizacja zakłada, że z chwilą upływu terminu przedawnienia wierzyciel nie będzie mógł domagać się przymusowej realizacji swojego roszczenia. W takiej sytuacji sąd ma obowiązek z urzędu zbadać kwestię przedawnienia i ją ewentualnie uwzględnić w wydanym orzeczeniu bez względu na działanie strony pozwanej.
W wyjątkowych przypadkach, stosownie do art. 1171 Kodeksu cywilnego, sąd może jednak, po rozważeniu interesów obu stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.
Interpretacja przepisów przejściowych – art. 5 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw [(Dz. U. poz. 1104); dalej jako: nowelizacja]
Dla obrotu prawnego istotne znaczenie mają przepisy przejściowe. Odnoszą się one do przedawnienia roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, a więc przed 9 lipca 2018 roku i do tego dnia nieprzedawnionych.
Do takich roszczeń zastosowanie znajdą przepisy nowe (art. 5 ust. 1 nowelizacji) czyli: ogólny 6- letni termin przedawnienia (zamiast 10-letniego) oraz reguła upływu terminów przedawnienia dłuższych niż dwa lata z dniem 31 grudnia danego roku, w którym nastąpiłby ich koniec.
Od omawianych reguł wprowadzono następujące wyjątki:
Zgodnie z art. 5 ust. 2 zd. 1 nowelizacji, jeśli termin przedawnienia roszczenia w brzmieniu nadanym nową ustawą jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie nowelizacji.
Powyższe dotyczy m.in. ogólnego terminu przedawnienia, a także terminów przedawnienia roszczeń, stwierdzonych m.in. prawomocnym wyrokiem czy zawartą przed sądem ugodą.
Artykuł 5 ust. 2 zd. 2 nowelizacji stanowi jednak, że jeżeli przedawnienie, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie nowej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
Za każdym razem musimy więc zbadać, kiedy upłynie termin przedawnienia danego roszczenia poprzez obliczenie terminu przedawnienia zgodnie z dotychczasowymi regułami oraz z przepisami ustawy nowelizującej, a następnie dokonać ich porównania.
Przykład:
18 maja 2011 roku strony, będące osobami fizycznymi zawarły umowę sprzedaży roweru szosowego, zgodnie z ustaleniami zapłata ceny miała nastąpić do 8 czerwca 2011 roku. Przy założeniu 10-letniego terminu przedawnienia oraz braku zawieszenia lub przerwania tego terminu, zgodnie z dotychczas obowiązującymi przepisami ostatnim dniem biegu terminu przedawnienia byłby 8 czerwca 2021 roku.
Biorąc pod uwagę, że roszczenie o zapłatę ceny powstało przed 9 lipca 2018 roku i w tym dniu nie było jeszcze przedawnione, ustalając termin przedawnienia musimy zastosować przepisy przejściowe. Według nowych przepisów ostatnim dniem biegu terminu przedawnienia byłby 31 grudnia 2024 roku (6 lat od dnia wejścia w życie nowelizacji plus okres do końca roku).
Stosownie do art. 5 ust. 2 zd. 2 nowelizacji po porównaniu terminu przedawnienia według dotychczasowych przepisów oraz przepisów nowych stwierdzić należy, że wcześniejszym z nich jest 8 czerwca 2021 roku, z którego upływem nastąpi przedawnienie roszczenia.
Drugim z wyjątków jest przedawnienie roszczeń przysługujących konsumentom.
Do roszczeń powstałych przed 9 lipca 2018 roku i do tego dnia nieprzedawnionych, zgodnie z art. 5 ust. 3 nowelizacji zastosowanie znajdą przepisy dotychczas obowiązujące.
Roszczenia konsumentów, których terminy przedawnienia określone zostały w art. 118 Kodeksu cywilnego lub w art. 125 § 1 Kodeksu cywilnego w brzmieniu sprzed nowelizacji, przedawniać się będą nadal w terminie 10 lat, a bieg terminu przedawnienia nie będzie kończył się 31 grudnia danego roku.
Moment powstania roszczenia
W praktyce stosowanie przepisów przejściowych może okazać się bardzo kłopotliwe.
Ustawa nowelizująca istotnym momentem dla oceny skutków wprowadzonych zmian czyni chwilę „powstania roszczenia”. Tymczasem zgodnie z art. 120 § 1 Kodeksu cywilnego bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne – możemy więc mieć do czynienia z roszczenie co prawda „powstałym”, ale jeszcze niewymagalnym w dniu wejścia w życie nowych przepisów.
Podniesiony problem jest szczególnie widoczny przy regule intertemporalnej zawartej w art. 5 ust. 2 nowelizacji, która w zasadzie narzuca w pewnych przypadkach rozpoczęcie biegu przedawnienia z dniem 9 lipca 2018 roku, pomimo iż roszczenie może wcale nie być jeszcze wymagalne.
Niestety wszystkie wątpliwe kwestie będą musiały zostać rozstrzygnięte przez sądy, dlatego lepiej zachować daleko idącą ostrożność i każdorazowo – oceniając dane roszczenie pod kątem przedawnienia – przyjmować interpretację najmniej korzystną.
