Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje praw autorskich: autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Wraz ze śmiercią twórcy nie gaśnie ochrona tych praw.
Autorskie prawa osobiste
Prawa osobiste co do zasady chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: autorstwa utworu; oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Zasadą jest, że za życia autorskie prawa osobiste wykonuje sam twórca lub osoby przez niego wskazane (np. w drodze umowy). Natomiast po śmierci twórcy tylko niektóre osoby są uprawnione do wykonywania tych praw i występowania z powództwem o ich ochronę. Zgodnie z prawem, jeżeli twórca nie wyraził innej woli, po jego śmierci autorskie prawa osobiste wykonuje małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, wyżej wymienione osoby są uprawnione w tej samej kolejności do wystąpienia z powództwem o ochronę tych praw. Z tego względu, jeżeli twórca przed śmiercią nie wyraził innej woli, to np. o zgodę na wydanie jego książki należy zwrócić się do jego małżonka, a w jego braku kolejno do jego dzieci, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa.
Autorskie prawa majątkowe
Autorskie prawa majątkowe obejmują natomiast wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Ten rodzaj praw podlega przejściu w drodze spadkobrania a spadkobiercy mogą po śmierci twórcy dalej rozporządzać jego dziełami i pobierać z tego tytułu korzyści.
Z dziedziczeniem autorskich praw majątkowych ściśle związany jest czas ich trwania. Z zastrzeżeniem wyjątków ustawowych, autorskie prawa majątkowe gasną co do zasady z upływem 70 lat od śmierci twórcy, a w przypadku utworów współautorskich – od śmierci tego ze współtwórców, który przeżył pozostałych. Czas trwania praw liczy się w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg terminów.
Dziedziczenie ustawowe
Spadek nabywa się poprzez dziedziczenie ustawowe albo poprzez testament. Przy dziedziczeniu ustawowym (tj. gdy spadkodawca nie zostawił testamentu), w pierwszej kolejności autorskie prawa majątkowe dziedziczą w częściach równych małżonek oraz dzieci zmarłego. W takim przypadku część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 spadku. W sytuacji, gdy dziecko zmarło wcześniej niż spadkodawca, w jego miejsce mogą wstąpić dzieci tego zmarłego dziecka. W braku takich spadkobierców, w ich miejsce wstępują rodzice zmarłego, dalej bracia i siostry, a w dalszej kolejności dziadkowie zmarłego, ciocie, wujowie. W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku. Kiedy nie pozostali żadni spadkobiercy z rodziny, autorskie prawa majątkowe dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Testament
Jeżeli wolą twórcy jest, aby po jego śmierci z autorskich praw majątkowych korzystała konkretna osoba, to powinien sporządzić testament i powołać tę osobę do całości spadku. Testament można sporządzić odręcznie lub u notariusza – w formie aktu notarialnego. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Jest to zapis windykacyjny. Jego przedmiotem może być zbywalne prawo majątkowe a zatem także autorskie prawa majątkowe.
Należy jednak pamiętać, że do dziedziczenia testamentowego – tak jak do spadkobrania ustawowego – znajdują zastosowanie bezwzględnie obowiązujące przepisy ograniczające czas trwania autorskich praw majątkowych. Niezależnie zatem od podstawy spadkobrania, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem 70 lat od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych. Śmierć spadkobierców lub ich następców nie powoduje rozpoczęcia na nowo biegu tego 70-letniego terminu.
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w sprawach dotyczących praw autorskich to zadzwoń pod numer 61 852 26 10 lub napisz e-mail na adres pmj@jarzpartner.pl i umów się na pierwszą konsultację w Kancelarii Prawnej Jarzyński & Wspólnicy.
Skontaktuj się ze mną
